Li Noeråde (roman)
Li noeråde (Li nwârôde), c' est on roman e walon k' a vudî e 2014 del pene da Djan-Luk Fåcnî.
Il a stî publiyî dins l' coleccion micRomania, ki c' end est l' limero 25. ISBN 978-2-930364-64-3
Plaeçaedje dins li spåce et dins l' tins candjî
On n' voet nén bén wice ki li spoûle si passe, mins c' est dandjreus on ptit bork, poy k' on cåze d' ene måjhon å voyaedje, et d' aler fé ses comissions al veye. Wadjans ki ça sereut cobén Tcheslet.
C' est tins del guere di 14, li grosse mitan do live todi (p. 31 a 73). Mins on n' î cåze nén di batreyes. Djusse do passaedje des sôdårds, des côps de coixhîs.
Mins, come les persounaedjes tegnnut botike, on gros botike, c' et zels ki lodjèt les Almands ki controlnut l' payis. Deus lanchtoûnes et on pus hôt gradé, ki s' plaijhi, c' est d' djouwer do piyano. Djusse come li feme do botike, mins leye, a ç' moumint la, ele dimane avou deus viyès matantes e-n on viyaedje djondant.
Persounaedjes candjî
Les persounaedjes n' ont pont d' no, djusse des spots ; gn a vaila :
- li noeråde, mwaisse persounaedje. Dou lyi vént i, si air d' Itålyinne ? Va-z è vey, la, twè. Les canletes dijhnut bén ki les botikîs avént egadjî on djårdinî "ki vneut d' on payis do solea". Mins i s' a fwait touwer al guere, et li scrijheu ni nos dirè nén l' fén mot d' l' istwere.
- li stocaesse, c' est s' pa. C' est lu k' a rprins l' gros botike ki ses deus matantes avént ahivé. Divant d' cwiter, cesses-ciales l' avént maryî, avou ene pitite djin k' il aveut rescontré a on mariaedje, sins minme lyi cåzer. Po fé on si bea mariaedje, il esteut rekis ki l' pitite djin rexhe del sicole des masseurs, la k' elle aprindeut li pondeure, el piyano, et les bounès manires. Elle a eto fwait s' bouye come feme mopliyeuse ca, après l' noeråde, elle a dné troes blondinetes å stocaesse.
Stîle candjî
Li scrijheu n' esplike rén di "sincieus" sol guere, les parfonds sintimints des djins, li comint et l' pocwè des mwaisses decidaedjes ki vont evoyî les persounaedjes a håre et a hote. I prind l' ton di cåzer come les les canletes do coron, adonpwis come deus meskenes del måjhon. On n' sait nén ddja kî k' c' est les "gris", les "cakis avou leus grands tchapeas". Pocwè ki l' noeråde a ndalé avou l' piyanisse. Pocwè k' elle a rivnou tni l' botike cwand s' pa a yeu si atake. Si li stocaesse a yeu des rlåcions avou l' grosse tatone, si cuzene k' ovreut å botike avou lu, , k' i "schoyeut felmint" li djoû ki l' piyanisse les a schapé d' on controle des gris, pask' on-z aveut fait scarwek dins on depot del sitåcion, la k' on wårdeut del farene, do souke, et co bråmint do mindjî ki vneut d' bén lon. Il avént stî ametous, paski les hapeus, c' esteut troes omes, on ptit kinike et deus gros gris sôdårds. Kécfeye li ptit crikion (l' ome del tatone ki dmoreut avou zels e botike et ki vikeut d' vindaedje di fråde).
Mins gn a nén ki les meskenes ki comintèt les faitindjes do coron. Gn a eto l' vî bidet. Ci-la, li scrijheu dit moer so blanc ki nel frè nén crever, pask' il voet foirt voltî.
Eyet co : li cåde do vî grand-pere k' esteut gåre civike, et ki pindeut al bele plaece å piyano. Mins lu, i soriyive tofer. Ki : on pôreut la rprotchî å scrijheu d' aveur luské so "Les mots då vî-pa da Felicyin, la ki les cådes do rwè et del royinne loucnut les efants del sicole avou sbarmint ou binåjhté. Ba ! Li Daniel Barbez nel metrè nén å tribunå po çoula.
Li spoûle d' ene famile so cénk djermêye (do grand-pa del "pitite djin", cinsî ås efants des blondinetes) nos rapinse eto Li famile sinte da Emile Sullon. Mins la, gn a nou risse. Les scrijheus tchålerwetîs ni lijhnut nén do lidjwès.