Leu
On leu, c'est ene biesse ås tetes, magneuse di tchå, riwaitêye come li ratayon do tchén.
Sincieus no d' l' indje : Canis lupus.
Motlî
candjîLi frumele si lome leuve, lovresse u lovtresse.
Les djonnes si lomnut les loveas, lovteas, lovtons u leutons.
Istwere
candjîLi leu esteut ene biesse foirt ricrindowe do vî tins, et k' a leyî bråmint des nos d' plaeces.
Il a eto siervou po spoter les dmorants di sacwants viyaedjes. On ndè djåze eto bråmint dins des fåves.
Dins les creyances des djins, li cene do leu-waerou a stî foite, disk' a lanawaire.
Tchesse et atrapaedje des leus
candjî
Dinltins, dins tchaeke dutcheye u conteye, gn aveut on lovtî : c' esteut eployî d' on conte, d' on duk k' aveut l' droet di fé des tchesses ås leus sol dutcheye. C' esteut sovint les dmanants d' on viyaedje ki dmandént å Cwand , tini ene trake po tchessî les leus (vî papî, 1805)
On pleut eto sayî d' apicî les leus pa des fosses ås leus.
On lezî meteut eto des ceps.
Li dierin leu del Walonreye (e 19inme sieke)
candjî
Dins bråmint des viyaedjes, on-z a rilevé li date k' on-z a touwé l' dierin leu. Ôtrumint, c' est des racontaedjes k' endè djanut, sins date, mins avou des nos d' djins, et les pondants et les djondants. C' esteut todi dins l' dierinne mitan do 19inme sieke.
Sacwantès dates :
- 1844 & 1845 : Yopôl Prumî touwe deus leus a Sint-Houbert. I sont-st epayîs å Rweyål Institut des Syinces Natureles di Beldjike a Brussele.
- 8 di decimbe 1958 : C. Blanckart di Surlet endè touwe onk dins les Grand Bwès d' Tchini (il est å Muzêye del tchesse al Vå-Sinte-Ane.
- 1865 & 1866 :A. de Bellefroid d' Oudoumont touwe deus leus a Habâ. Les tiesses sont-st å tchestea d' Epråve.
- 1886 : Li Conte di Flande touwe deus leus a Mûnô. I sont-st epayîs å Rweyål Institut des Syinces Natureles di Beldjike a Brussele.
- 1887 : J. de Gerlache touwe on leu a Bley. Il est epayî å Muzêye Gåmès a Vierton.
Ripeuplåcion d' leus e l' Walonreye (21inme sieke)
candjîLi leu a rivnou e l' Walonreye a pårti del kimince do 20inme sieke. Il a stî metou come «indje waeranteye». Li ministere a metou e-n alaedje on «plan leu» po-z aidî les acleveus d' bedots k' avént des pietes.
