Waerleu

On waerleu, u on leu-waerou, dins les floricontes, c' est èn ome ki s' candje a leu, et fé do må ås djins.

On raconte k' i ls atakéve et lzî fé sogne, mins nén les touwer. Paski, si gn aveut do sonk ki spitéve so s' pea, i ridivneut èn ome.

Sourdant mitolodjike

Dins l' mitolodjeye greke, Licayon, li rwè d' l' Arcadeye priya li rwè des dius, Dzeusse a ene cråsse eurêye, et i lyi dna a magnî ene tailêye di tchå d' efant. Mwais, li mwaisse des dius candja Licayon e leu. Et condåner tos les omes a poleur esse kitchandjî insi.

El Walonreye, c' esteut l' Diåle k' aveut ç' povwer la. Adon, il esteut todi al tchesse des omes ene miete flåwets.

Istwere del creyance

Dinltins, bråmint des djins creyént ås waerleus.

Traiter ene sakî d' waerleu, c' esteut po-z esse ametou å tribunå. Gn a yeu des sfwaits procès å 17inme sieke.

Sipårdaedje des contes di waerleu el Walonreye

Claire Pahaut a studyî les viyaedjes del Walonreye la k' gn aveut des contes di leus-waerous.

Dins les belès letes e walon

Powinme Djan Wiyåme

L' ivier est rmetou a on waerleu dins ci powinme cial da Jean Guillaume :

Dji so l' pemî stocaesse ki l' tonoere a coixhî
Et, so mes coxhes setcheyes, on voet flani les foyes
Ki l' grand waerleu d' ivier, tins k' serè-st e fafouye
Va vni guignî, råyî, cassî, dispårpiyî.

Li leu-waerou di Cmanster

I n a bén lontins, Djan esteut on stocaesse djonnea, e tote li foice di ses vint-cénk ans. I hantéve avou ene djonne crapåde del Nouveye, on viyaedje metou erî di Cmanster pal parfond dominne do Grand Bwès. Ratnou al cinse cåze di ses ovraedjes, Djan n' poleut pus si sovint hanter si ptite crapåde. On djoû k' il aveut si tant håsse del rivey, et k' i s' aprestéve po-z î aler, onk di ses tchvås touma djus d' pates. I fourit oblidjî d' aler trover li rbouteu d' Cieru.

Todroet, Djan s' meta-st e voye, houte et houte do bwès. Tot d' on côp, il aporçuva e pazea ene kimere ki vneut a s' resconte. I creya ricnoxhe si crapåde et cora vier leye. Mins l' feme disparexha el sipexheur del sapinire. Djan si dmanda pocwè ele vanéve å diåle, et i cora co pus vite. So kékès hopes, il esteut djondant d' leye. L' apiça pa les hantches et l' assaetcha vier lu, tot lyi fjhant puzieurs côps s' fiesse. Mins ké saizene cwand i s' rinda conte ki l' binete del båshele esteut froede come do måbe. A ç' moumint la, Djan oya xhaxhler padrî lu. I s' ritourna, mins n' veya nouk. I s' ritourna d' novea so s' crapåde, mins i n' seréve pus dins ses bresses k' on fa d' djiniesses. D' araedjîsté, i tapa l' busket å diåle ‒ c' est l' cas del dire ‒ pask' i s' abéntixha adon ki c' esteut Satan lu-minme ki nd aveut profité po l' ateler.

Ça fwait k' Djan Clôze divna leu-waerou. Ça vout dire k' i mouwéve so cmende di ç' satané diåle po djouwer des måvas toûs azès djins. Li pôve fourit codåné a cisse målediccion la set longuès anêyes, sins esse ricnoxhou so tot ç' tins la. Mins adon, on cminça a pinser ki Clôse esteut on macrea, et les djins si houwént erî d' lu. Minme si crapåde finit pa l' cwiter, et s' fé prinde po feme d' on djonne valet del Viye Såm.

Djan s' vola vindjî, mins n' î parvinve nén. Portant, i divneut foirt sûti cwand i s' ritrovéve a cwate pates. N' a måy nouk ki l' a acsût do tins k' il atakéve les viyaedjes. Ca n a-st ene creyance ki dit ki si l' sonk court sol pea d' on leu-waerou, i ridvént umin.

Arivé å dierin djoû di s' setinne d' anêyes, Djan s' rafiyive d' endè vni foû. Seulmint, ç' djoû la, si mame diveut aler al Viye Såm fé des coûsses. Come ele pinséve end aveur bråmint, ele dimanda a s' fi di vni avou leye. Sol tins k' ele fijheut les botikes, Djan s' pormoennéve e viyaedje. Tot d' on côp, il aporçût l' valet di si ancyinne crapåde ki djouwéve divant l' ouxh di leu måjhon. I rsondja a s' vindjî et plonca sol gamén. Li mame, veyant çoula, breya « Diu vs wåde, mi efant ! » Ces paroles fijhît sogne a Clôze, et l' arestît d' on seu côp. Et i rsondja a s' mere.

Po rprinde li voye di Cmanster, li viye djin, nåjheye d' aveur monté l' gripete, s' ashia sol boird do pazea. Djan, dinant po råjhon d' aler vey après kékes boloes, intra e bwès. So pô d' tins, on tot gros leu endè vna foû, et dårer sol viye feme. Ele ritrova on pô d' foice po schaper foû des teribès brokes del biesse tot pitant e s' panse a grands côps d' pî. Vanêye et li dvantrin tot dschiré, ele ratinda s' fi.

Cwand ele lyi conta l' afwaire, i s' continta d' rire. C' est adon k' ele veya inte ses dints des bokets si s' divantrin. « Djezus Maria ! » dijha-st ele. Djan esteut ricnoxhou. Li Diåle lyi rmeta set ans di pus a erer e leu. Foû d' lu, i s' è prinda a on vî cinsî ki vneut d' aveur sitou ståré l' ansene so ses waides. Mins l' vî lyi meta on côp d' fotche inte les coisses. Li sonk sipritcha et Djan ridivna ome. Les poyous l' arestît et i fourit codåné a-z esse broûlé vicant.