Grand botike

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « botike », loukîz cial.

On grand botike (on dit eto: on sårma u supermartchî), c' est ene plaece la k' on vind totès sôres di martchandijhes, k' on prind lu-minme so les axhletes, et mete en ene pitite tcherete k' on boute disk' al caisse, po lzès payî aidants sol mwin et mete totes ces comissions dins des saetchots d' plastike.

Dins les martchandeyes speciåles k' on trouve dins les grands botikes, gn a les prodûts biyo eyet les prodûts do comiece å droet pris.

Co pus grand k' les grands botikes, on cåze di foû grands botikes.

Istwere des grands botikes el Walonreye

Ont cmincî dins les anêyes 1960 dins les grandès veyes (Lidje, Nameur, Tchålerwè, Mont.

Dins les anêyes 70, end a yeu eto dins les ptitès veyes (Djiblou, Måmdey, Måtche, El Lovire, Libråmont).

A pårti des anêyes 1980, end a yeu dins tos les gros borks, a nén co vint kilometes di tchaeke viyaedje.

Li diswalpaedje des sårmas a touwé les ptits botikes di viyaedje, k' ont cåzu disparexhou dins les anêyes 1990.

Les måkes des grands botikes el Walonreye

Sårma: ene des prumires måkes, k' a divnou on cmon no e walon.
Nopri
Bon Marché.
Inno (Inovåcion): conoxhou på feu k' end a broûlé onk a Brussele e 1976.
GB(ki vleut dire "Grand Bazår", on no k' a motoit stî atuzlé e walon. GB a ratchté Li "Bon Martchî" eyet l' Inovåcion po divni "GB-Inno-BM".
Delhaize: ene måke di fabrike walon k' a fwait des ptits djonnes ås Estats-Unis.
Colruyt, li prumî k' a cmincî a baxhî les pris did tot.
Carrefour: ene måke francesse k' a ratchté GB e 2002.
Mamouth : ene ôte måke francesse, des nouzomes botike
Spar : c' est ene måke almande; davance, c' esteut des ptits botikes; asteure, dispu les anêyes 1990, c' est des ptits sårmas.
Cora : k' a cmincî dins les anêyes 1970.
Aldi : k' a cmincî dins les anêyes 1980.

Rimetaedje a n' onk l' ôte des 3 gros sårmas del Beldjike

(sitouwåcion e 2004)

Sitindêye des botikes

Colruyt
- 1400 m² po les botikes "Colruyt"
- 360 m² po les "Spar"
- 399 m² po les botikes "Okay"
Delhaize
- 1900 m² po les botikes Delhaize
- 1200 m² po les A.D.
- 500 m² po po les Proxy.
Carrefour.
- 6300 m² po les grands botikes Carrefour
- 1800 m² po l' essegne Super GB
- 650 m² po les Contact GB

Nombes di diferinnès martchandeyes

Colruyt 19.000.
Delhaize 18.000.
Carrefour 13.000 (rén k' di l' amagnî)

Nombe di botikes.

Colruyt : 225 Colruyt, 22 Okay.
Delhaize : 123 grands botikes, 190 botikes assoçnés, 899 "pitits grands botikes" (Delhaize citizen, Proxy Delhaize).
Carrefour : 56 Carrefour, 272 Super GB, 899 pitits GB (GB contact, GB Express...).

Li såme di tchaeke grand botike (sitratedjeye).

Tchaeke Grand Botike a si prôpe såme di vindince Metans:

Colruyt et Carrefour saynut tofer d' aveur les meyeumartchîs prodûts.
Delhaize inme mî l' cwålité come les prodûts biyo.

Rastrindaedje des costindjes.

Avou les ahesseus.

Å djoû d' ouy les produjheus d' amagnî sont cåzu oblidjîs di passer pås sårmas po vinde. Po k' leu martchandijhe soeye metowe dins les axhletes, i dvèt accepter di fé on rabat so les facteures, ki va di 5 a 40 des vindaedjes. Dinltins, ci rabataedje la esteut payé al novelan mins asteure, i discontnut a tchaeke troes-moes, li cwårt del ristoûne di l' anêye.

Les fabricants dvèt eto payî zels-minmes leu scot po les rclames di leu prodûts dins les grands botikes.

Les Grands Botikes sont todi pus straegnes po k' on lzî amoenne li martchandijhe a tinzayeure. Ôtmint i vs contèt des grossès amindes.

Avou les eployîs.

Gn a nén k' les ahesseus k' ont des rprotches a fé ås grands botikes. Gn a eto les eployîs. Po rastrinde les costindjes, les boss des grands botikes sont todi pus pice-crosse avou les eployîs. Asteure, po bråmint des måkes, il ont ptchî do leyî a leu boûsse les manaedjeus di tchaeke botike. C' est çou k' on lome li frankijhaedje.

Les grands botikes e Tîce-Monde

Diswalpaedje des Grands Botike e Tîce-Monde

Di cåze di l' afrankixhaedje di l' economeye å cminçmint des anêyes 1990, dins mwints payis do Tîce-Monde gn a vnou s' astaler mo des tchinnes di sårmas d' Urope et d' Amerike.

C' est l' Amerike Nonnrece k' a stî l' prumire del binde. So dijh ans (1990-2000), gn a yeu ostant d' noveas grands botike e Braezi ki so 50 ans ås Estats-Unis. E 1990, les Braezilîs atchtént 30 åcint di leu-z amagnî dins les sårmas; e 2000, c' esteut 75 åcint.

L' Azeye Nonnrece et Nonne-levantrece a åk come 5ans di rtådje eneviè l' Amerike Nonnrece. Mins i s' ratrapnut. Inte 1999 et 2001, li pårt des sårmas dins li ptit comiece a gritchî di 35 a 43 el Taylande. Metans, pol Gwatemala, po les minmès anêyes, ça n' a stî ki di 30 a 35 åcint.

Les grands botikes et les ptits cinsîs e Tîce-Monde.

Les grands botikes ont sovint on cinte di dispårdaedje des martchandijhes po des dijhinnes di sårmas. C' est ces djins la ki comandèt çou k' elzî fåt : des trûlêyes di prumire martchandijhe. C' est cåzu impossibe po les ptits cinsîs et cotlîs di poleur vinde leu prodûts ås grands botikes, paski c' est les sårmas ki decidèt çou k' i fåt ahiver.

Eto, cwand il a livré s' martchandijhe, li ptit cotlî pout co esse sibaré di vey kel mitan di l' eboutaedje est rfuzé paski ci n' est nén des prodûts al leccion.

Ote tchoi: po les martchandeyes ki les sårmas vlèt bén, i n' les payèt bén sovint k' a 60 djoûs, c' est bråmint ratinde, sapinse ås ptits cinsîs.

Gn a eto des sårmas ki dmandèt k' les verdeures et les ôtes prodûts soeyexhe acertinés come estant ahivés biyolodjicmint et sins fé bouter des efants. C' est les set croes po les ptits cinsîs.

Dabôrd, å pus sovint, les ahiveus ki fjhèt martchî avou les sårmas, c' est des gros cinsîs k' estént ddja arotinés å produre po-z epoirter foû payis.

Les grands botikes eternåcionås ont les minmès rîles di cwålité po l' amagnî dins tos les payis. C' est les rîles di France po Carrefour, metans.

Eto, si les "Carrefour" do Braezi ni trovèt nén cisse cwålité la so plaece, i vont apoirter des crompires et des pemes di France. Eto, on rprotche sovint ås Grands Botikes di pårt å noû-colnijhaedje des payis do Tîce-Monde.

E l' Amerike Nonnrece, les grands botikes ont aprins ås djins a boere do laecea, des dånones, do froumadje. Les ptits cinsîs n' ont måy polou ahessî les sårmas avou do laecea d' prumire leccion. Åreut falou des såles di modaedje, des rfroedixhoes, et hay vos nd åroz. Les acleveus d' vatches di låvå n' avént nén des cwårs assez po s' enustiyî.

Mins, des côps k' i gn a, ça pout eto diswalper sacwantès coines do Tîce-Monde. Insi Carrefour a fwait martchî avou les ahiveus di melon do Nôr-Ess do Braezi po-z ahessî ses 67 botikes å Braezi et dins 21 ôtes payis.