Dmitriy Ivanovitch Mendeleyev

Dmitriy Ivanovitch Mendeleyev (Дмитрий Иванович Менделеев) (7 di fevrî 1834 - 2 d' fevrî 1907), c' esteut on tchimikî rûsse, kinoxhou come onk des deus syincieus k' ont fwait l' prumire modêye do tåvlea periodike des elemints. Mendeleyev mostra ki ls elemints estént arindjîs shuvant on dné patron, çou ki fjheut k' on pleut prédire li dujhance eyet les caracteristikes des elemints ki n' estént adon nén co dischovrous.

I vna-st å monde li 7 di fevrî (li 27 di djanvî do calindrî djulyin) 1834 a Tobolsk, Sibereye, come li pus djonne d' ene famile di catoize efants da Ivan Pablovitch Mendeleyev (Иван Павлович Менделеев) eyet Mariya Dmitriyevna Kornilieva (Мария Дмитриевна Корнилева). A 14 ans, après l' moirt da s' pere, Dmitriy Mendeleyev shuva les cours å Djimnaziom di Tobolsk. E 1849, li pôve famile des Mendeleyev baga-st e Sint Petersbork, wice ki Dmitriy Mendeleyeve ala-st a l' univiersité e 1850. Après aveur yeu si diplome, i touma malåde del tuberculôze eyet dva baguer el Crimêye so les boirds del Noere Mer e 1855; il î ovra come mwaisse di syinces pol Djimnaziom locå. L' anêye shuvante, e 1856, ayant rweri ttafwaitmint, i rbaga po Sint Petersbork.

Di 1859 a 1861 il ovra sol dinsité des gåz a Paris, eyet sol sipectroscope avou Gustav Kirchhoff a Heidelberg (Almagne). E 1863, après aveur rivnou el Rûsseye, divna professeu di tchimeye a l' Institut Tecnolodjike eyet a l' Univiersité di Sint Petersbork. Li minme anêye, i s' maria avou Feozva Nikititchna Lecheva (Феозва Никитична Лещева), k' il ourit deus efants avou leye: Volodia eyet Olga.

E 1866, Newlands eplaida si Lwè des Octåves. Mendeleyev aveut-st ovré so ene idêye similåre, eyet li 6 di måss 1869 i fjha ene prezintåcion formele divant li Soce Rûsse di Tchimeye, titlé Li depindince inte les prôpietés eyet les pwès atomikes des elemints, wice k' i rclame ki:

les elemints tchimikes, relîs d' après leu pwès atomikes, mostrèt ene periodicité aparinte di leus prôpietés.
les elemints ki s' rishonnèt pa leus prôpietés tchimikes ont des pwès atomikes ki sont soeye-t i di cåzu l' minme valixhance (eg: Pt, Ir, Os), soeye-t i ki crexhe regulirmint (eg: K, Rb, Cs).
L' arindjmint des elemints pa groupes d' elemints dins l' ôre di leus pwès atomikes, corespondèt a leus valinces, ey eto ene miete, a leus prôpietés tchimikes distinctives; come c' est aparint avou ds ôtès séreyes come les cenes di Li, Be, Ba, C, N, O, eyet Sn.
Les elemints ki sont les pus lådjes sipårdous ont des ptits pwès atomikes.
Li magnitude do pwès atomike determene li caractere d' el elemint, tot come li magnitude des molecules determinèt li caractere d' on coirs compôzé.
I fårè dischovri des elemints adon nén cnoxhous, metans des elemints analogues a l' aluminiom eyet l' silicone, avou des pwès atomikes inte 65 eyet 75.
Li pwès atomike d' èn elemint pout pa des côps esse coridjî pal kinoxhance des pwès atomikes des elemints vijhéns. Do côp, li pwès atomike do teluriom doet esse inte 123 et 126, et n' pout nén esse di 128.
On pout prédire sacwantès prôpietés caracteristikes des elemints a pårti di leus pwès atomikes.

I gn aveut sacwantès ptites flotches dins çou k' il aveut prezinté, sacwants elemints estént må cnoxhous, oudonbén i gn aveut des arokes dins les dnêyes k' on-z aveut sor zels; ossu, on nel dischovra k' pus tård, li reléjhaedje n' est nén sol pwès atomike, mins sol limero atomike. Mins nerén, çou k' i prezinta esteut å pus sovint corek, et ses prévuzions sol plaece eyet les prôprietés tchimikes d' elemints k' estént co a dischovri alént prover li djustesse del idêye do classifiaedje periodike des elemints.

Mendeleyev ni saveut nén ki Lothar Meyer esteut k' ovréve so on tåvlea periodike cåzumint idintike. Meyer eyet Mendeleyev polèt esse veyous come les askepieus ambedeus di ci tåvlea periodike des elemints la.

I s' dismaria d' avou s' feme e 1882 po s' maryî avou Anna Ivanovna Popova (Анна Ивановна Попова), ene camaeråde di s' neveuse. I dmora avou Anna Ivanovna disk' a s' moirt, ey ourit cwate efants avou leye: Liubov, Ivan, eyet ene djermale: Vassili eyet Mariya.

Mågré ki Mendeleyev riçuva lådje et lon des oneurs des organizåcions syintifikes avå l' Urope, ses activités politikes ni plaijhént nén å govienmint rûsse, k' el fjha mete foû di l' Univiersité di Sint Petersbork li 17 d' awousse 1890. E 1893, i fourit nomé directeu do Buro des Pwès et Mzeures.

I mora li 2 d' fevrî (li 20 d' djanvî do calindrî djulyin) 1909 a Sint Petersbork; ey esse eteré e l' Aite Volkovo di Sint Petersbork.

L' elemint tchimike 101 est lomé d' après s' no: mendeleviom.

Difoûtrinnès hårdêyes

ene imådje del foye di papî scrîte pa Mendeleyev do prumî tåvlea periodike, li 17 di fevrî 1869
li minme tåvlea periodike d' oridjene dizo cogne di tecse (avou des esplikêyes et des notes en inglès)

Djivêye di hårdêyes åd fwait di Mendeleyev, des biyografeyes, evnd. pol pupårt en inglès eyet rûsse.