Djins d' amon nozôtes (noveles)
Djins d’amon nos-ôtes
Djins d' amon nozôtes (Djins d’amon nos-ôtes), c' est ene ramexhnêye di noveles e walon, sicrîtes pa Jean Goffart.
Li live a vudî e 2020[1], eplaidî ås edicions «Le livre en papier».
Li ratournaedje e francès a stî scrît pa l' oteur. Il est metou vizon vizu, avou l' walon sol pådje di gåtche.
Contnou candjî
Li live fwait 406 pådjes, et gn a la nouv noveles:
- «El kimere del grande måjhon»: ene djonne feye tote seule, mins k' a ene vila, aide on motård ki vént d' fé èn accidint divant s' måjhon… sol tins ki l' tévé anonce on bracaedje di banke pa des bodårds k' on peté evoye a moto.
- «El pitite feye do grand feu»
- «El botike»: deus frés montèt ene superete. Li pus djonne fwait egadjî s' mayon. Mins gnè a aveur do treyin…
- «L' efant do coron»: on conte di Noyé al plaijhante fén avou èn abagant sins papî ki s' vént ahouwer do froed tot s' catchant dins li strin d' ene creche di coron.
- «On drole di rbouteu»: Cindi n' a pont d' pere. Tchaeke côp k' elle è cåze avou s' mame, cisse-ciale dimeure mouwale. Li rbouteu, c' est onk ki dmeure dins l' bildigne metou a l' adroet do leur. Cwand ele li rescontere, elle a sogne di lu, avou ses noers mousmints et si grande båbe. Disk' å djoû k' ele toume flåwe djusse divant s' måjhon.
- «El binde di bons a rén »: Sofeye passe ene samwinne mon di s' mononke a Paris. Mins dins l' botikea la k' elle a stî fé ene coûsse po s' matante, gn a l' ome k' a stî touwé d' on côp d' coutea. Motoit l' coutea k' elle a ramassé al tere et rmetou sol candjlete.
- «El pitit tchén do prumî»
- «El vî ome»: Carole et Djilbert sont eshonne, mins tchaeke a wårdé s' måjhone. Carole lowe on cwårtî amon on vî ome lomé Monsieu Nartran. Adon k' il a nivé ene sipesse coûtche et k' elle a dmoré emon s' monkeur, li feye do prôpietaire lyi anonce k' on vént di rtrove si pa moirt avou on crin dins s' tiesse. Moude ?
- «Evoye eyou ?»: Amanda a louwé li prumî plantchî di s' grande måjhone a ene cope di djonnes, ki l' ome boute dins ene banke et l' kimere est infirmire di nute. On djoû, elle ôt ene algaråde ådzo d' leye : des vwès d' omes. Li londmwin, on n' ritrove pus Steven, li louweu do dzo, et gn a ene taetche di sonk dins l' coujhene.
Plaeçaedje dins l' espåce et dins l' tins candjî
Les paskeyes si pasnut do costé d' Tchålerwè, sovint dins les viyaedjes d' alintoû («El kimere del grande måjhon», «El botike», «L' efant do coron»). Des ôtes sont plaeceyes e l' veye minme, veyanmint les bildignes la k' les persounaedjes ont leu djîsse («On drole di rbouteu»).
Gn a djusse «El binde di bons a rén» ki s' passe a Paris.
Les sinnes ni sont nén todi datåves, mins c' est cråndimint li monde des anêyes 2010. On pout pout minme adviner l' date di «El binde di bons a rén» diviè 2019, ca on î djåze do målfeu k' a ravadjî li catedråle Nosse-Dame di Paris (li 19 d' avri 2019).
Tinmes candjî
Li scrijheu aboirdêye des sudjets k' estént do toledjoû [du pain quotidien] ezès anêyes 2010. Et portant, sacwants d' ces tinmes la n' estént waire aduzés pa les belès-letes walones, pår do costé d' après Tchålerwè.
Boutans:
- les rujhes d' efants refudjîs sins papîs, vinous di payis d' Afrike avou des bindes di touweus k' atacnut les viyaedjes et touwer tot çki bodje (on tuze a Boco Haram).
- des djonnes eterprindeus ki rassonrèt ene viye cinse po fé on ptit grand botike.
- des djonnes ki n' trouvnut pont d' ovraedje, e minme tins k' les femes boutnut del djournêye.
- di l' amour, ki djômeye pol comere del grande måjhone, ene djonne feye ki monte a smince, et ki sereut co bén bleuwe do motård k' elle a rascoyî. Mins ké sôre d' ome est ç' bén ?
- do seke: prumire rilåcion pol seke po ene cope di djonnes hanteus («On drole di rbouteu»); oudonbén : foircixhaedje («El botike»).
- li gåliotaedje des måjhons po l' Alowine («On drole di rbouteu»).
Corwaitaedje candjî
Manaedjmint do suspinse candjî
Gn a des noveles ki tegnnut l' lijheu(se) e-n alinne disca l' fén , avou on cloyaedje nén ratindou («El kimere del grande måjhon», «El botike», «El vî ome», «Evoye eyou ?»).
Des ôtes côps, li scrijheu åreut polou trinner e longueur divant di discovri l' potêye del plaijhante fén ratindowe («L' efant do coron», «El binde di bons a rén»).
Livea do walon candjî
Come on djåze di sacwès ki s' passèt e 21inme sieke, gn a bråmint des mots ki sont des calcaedjes do francès.
Mins, come on a l' tecse francès sol pådje di droete, on voet ki l' manire di basti les deus modêyes est sovint diferinne. Mins li kéne des deus a stî scrîte li prumire ?
Li croejhete est alfeye eto calkêye do francès. Li scrijheu eploye cåzu toltins li NDIE (passé simpe), çou ki dene del vitesse et del ledjirté ås racontaedjes. Les cognes des viebes shuvnut li codjowaedje francès (cawete -a pol prumire troke di viebe, cawete -it po les ôtes).[2] Mins des côps, li passé simpe (singulî) est rindou pa ene cogne do DIE.[3] C' est bén on cotoû d' eployaedje d' on passé simpe, come el mostere bén li ratournaedje e francès.
- El responsåve les inviteut a l' shure.[4]
Hårdêyes divintrinnes candjî
Pî-note candjî
- ↑ Mins li strimaedje ni s' a polou fé k' e moes d' setimbe 2021, cåze del parminêye.
- ↑ El djonne comere s' ertourna (p. 22) / Cindy diskindit di l' otobusse (p. 224) /
- ↑ Cisse piceure la a co stî rilevêye e 20inme sieke po l' imparfwait pluriyal (ALW l° 3).
- ↑ Po on ratournaedje: Le patron les invita à le suivre (p. 214).