Discomelaedje d' on noer poyon foû scwere (roman)

Discomelaedje d' on noer poyon foû scwere (Dëscomèladje d'on nwêr poyon, fou sqwaire), c' est on roman e walon scrît pa Jacques Desmet, et k' a vudî e 2011.

Li live fwait 149 pådjes, ki les 11 dierinnes, c' est do motlî.

Il a stî eplaidî på scrijheu, et saetchî a ene cintinne d' egzimplaires.

Rascourti

On djonne ome di boune famile ni saveut pus roter dispoy k' il esteut co tot gamén. On lyi aveut catchî eto li vicaedje di s' mame. I mete a djoû k' i sait roter, asteure k' il est èn ome. I s' atake ås kesses et ås messes, po sayî do comprinde comint çki s' planete est scrîte.

Les persounaedjes

• Djaki, li fi Bota : li « noer poyon foû scwere » ; il a 18 ans; il a stî achurnåve dispu l’ ådje di 7 ans, al moirt di s’ mame. I rsait roter après aveur sitî segnî d’ on rbouteu.
• Chantal : si infirmire, 29 ans, ki shonne bén adawiante po sacwants...
• li pa Bota (k’ on n’ dit nén s’ pitit no) : on traeyincieus (ome d’ afwaire) k’ a des oujhenes e Congo, e l’ Aldjereye ey ezès Stats Unis. Mins ki les afwaires pôrént bén cori a målvåt. Èn ome sins brut. A-t i seulmint veyou voltî s’ feme Djenvire, revoye la ene dozinne d’ anêyes.
• li mononke Djone, fré do pa Bota, et si assoçné ; i va sovint e l’ Amerike moenner l’ traeyin ki l’ famile a lavola. Todi a nanxhî dins les contes del societé, et et criyî herleme k’ on va fé on bouyon.
• Twenete, li meskene, «ki n’ a waire di cur po fé ene bride», cwand on lyi dmande des racsegnes sol famile, todi. Mins, l' famile, elle endè cnoxhe tos les screts.
• Adriyin, li tchåfeu, «ki n’ a pont d’ oxheas a screper».

Mintnaedje do suspinse

Del prumire pådje, on sait ki Djaki, k’ esteut so ene tcherete, ki s’ maladeye esteut purade dins s’ tiesse, poy k’ i ricmince a roter djusse après aveur sitî segnî d’ on rbouteu.

Li deujhinme tchaptrê li voet aler so l’ aite et discovri ki s’ mame n’ est nén eterêye a Djodogne avou ses tayons, come on lyi a si sovint seriné, å Djaki. Tot londjinant dins l’ veye, i sbare on tchén, ki potche evoye, et s’ fé spotchî pa ene oto li munute d’ après. Did la djårnêye e si esprit l’ idêye k’ i pout fé bodjî les sacwès d’ å lon rén ki pa s’ volté. Il åreut motoit rçû ça di s’ mame. K’ a kécfeye morou po n’ nén fé do toirt åtoû d’ leye...

Po l’ co catibuler on pô dpus, vola k’ il a ene brete avou s’ mononke, ki vout k’ Djaki l' åye fwait esprès d’ awè stî disfoirci 12 ans å long. Djaki lyi sohaite målaweur, divintrinnmint, cwand l' ome monte coûtchî. Et … li londmwin å matén, mononke Djone a berloufé djus do prumî plantchî, houte del balusse.

Mins l’ medcén d’ famile dit k’ il a djusse yeu ene atake, et s’ lever po prinde ene drouke po s’ cour malåde, et tchaire moirt come ça, « so on nuk di fistou » (so rén do monde di tins).

Ci n’ est k’ al pådje 105 ki les lijheus vont-st ataker a disterer les viyès vatches del famile Bota. Il a falou po ça fé amoussî on novea persounaedje, li viye Matile ki vneut fé l’ bouwêye dinltins. Djaki, fén rnåd, lyi saetche les viers foû di s' narene, tot lyi djhant ki « s’ popa lyi a avouwé totafwait ». C’ est avou les berdelaedjes del viye djin ki nosse Djaki va comprinde li contnou del lete d’ ene infirmire di Dåve k’ il a stî trover tot rnaxhant dins l’ malete di s’ mononke.

Li puze ki Djaki est remantchant kimince tot doûçmint a mostrer tos les screts del famile Bota... ki dji n’ vos dirè nén, ca ôtrumint, vos è sårîz ostant k’ mi.

I dmeure co å scrijheu a tourner ene fén po essinner çou k’ il a-st anoncî dins l’ adrovaedje : il aveut prometou a Henri Lerutte, on rlomé oteur do Roman Payis, di scrire on roman so ene sipoûle ki l’ aveut foirt mouwé cwand il aveut 16 ans e 1959. Li grand tchanteu d’ rok, Buddy Holly aveut stî touwé dins èn accidint d’ avion dins l’ Iyowa.

Bokets saetchîs foû

Discrijhaedje d' ene sinne tins d' on soper ås tchandeles :

Djaki a rtapé s' fortchete pol mape. Et s' astamper tot roed, si rade ki les blames des tchandeles ont bagué tertotes eshonne sol costé (p. 72).

Divizes di lijheus(es)

Après si ramexhnêye di « Noveles di Mélin », Djåke Desmet nos a toirtchî on roman å suspinse, bén etcherpeté et avou on motlî walon al leccion, … come on n’ è fwait pus. U pus waire, todi ! (Li Rantoele l° 60, ivier 2011-2012).

Djåke Desmet, ki nos cnoxhéns come powete et come novelisse, nos l' ridiscovrans vaici come on vraiy romantî. End a nén des masses di pareys dins les scrijheus e walon. Eto, nos avans l' aweure d' esse tot binåjhe d' esse contin. On vraiy romantî, di dj', ki s' sieve ossu bén di ptitès coûtès fråzes, taeyantes come on coutea, ki di longuès aiwêyes ki ralondjinnut les passaedjes la k' on-z est priyî å tuzaedje. (Joseph Bodson, dins Cotcorico l° 20, redjårbé e walon).

Hårdêye difoûtrinne

• so Wikisourd: Dëscomèladje d’on nwêr poyon, fou sqwaire (mwaisse modêye)