Cawete -on

Li cawete -on, c' est ene cawete ki mostere on boket do bodje.

Sôres di bodjes

Li bodje pout esse on sustantif :

• peron : boket d' ene grosse pire.
• pexhon : pårteye d' ene pexhe.
• schalon : boket d' ene schåle.

Mins, pus sovint, c' est on boket di l' accion fwaite på viebe ki sieve di bodje :

• brijhon : boket d' pwin brijhî dins ene brijheye.
• hagnî => hagnon
• piçon : pårteye del pea k' a stî piceye.
• ricinon : pitit amagnî k' on rcene avou.
• stritchî => stritchon
• tchitchî => tchitchon

Pacôp, li bodje n' est nén clair, u n' est pus cnoxhou, mins, tot cwerant bén, on trouve li rlåcion inte les deus :

• åbusson : come on boket d' blanc (latén albus) å mitan d' on paxhi.
• canon 1 : come on boket d' ene cane.
• måjhon : boket d' ene "måjhe", on dominne des colons galo-romins.
• prijhon : pårteye des bastimint la k' on mete les djins k' on-z a pris.
• taexhon : pårteye di tote li "taexh" (foite tere, loukîz a "tawe", téle)

Did la, ele divént åjheymint ene raptitixhante cawete :

• boûsson : come ene pitite boûsse cizlêye å mitan d' on schalon d' tcheyire; pa stindaedje, li schayon lu-minme.
• clawson : pitit clå (latén clavus).
• hayon : pitite håye.
• pouchlon : pitit pourcea.
• poyon : pitite poye.
• scheton : pitite schete.
• tchôdron : pitite tchôdire.

Insi, ele pout servi po fé on no d' åbe, come les ôtes raptitixhantès cawetes -ea (ônea, fawea, hoûssea) u -ale (tchårnale) :

• suzon (bodje latén "sambucus" -> "suz-").

Po les biesses eto :

• lumçon (li bodje "lumace" n' est nén eployî e walon).

Dins sacwants mots, ele pout åjheymint fôrmer li no d' onk des mimbes d' ene trope :

• tayon : onk di tos les tåyes.
• pîton : ene di totes les djins ki vont a pî.
• Tîxhe => Tîxhon

Li cawete -one est pus råle dins l' minme sinse.

• måjhone : dobe rifondowe di "måjhon".

Parintêye

Sipotchaedje del voyale

Dins l' parintêye: li "o" si spotche voltî :

• abandon => abandner
• andon => dizandner
• forveyou bodje :"bracon" => bracner, bracnî.
• boton => abotner, disbotner, botnire
• prijhon => prijhnî.
• sporon => sporner
• talon => talnea
• tchapon => tchapner
• tijhon => tijhner
• Tîxhon => Tîxhnea

On s' a rsiervou di cisse piceure la po fé sacwants noûmots.

• colon => colneye, colnijhî
• walon => riwalnijhî
• fåcon => fåcnî

Cisse piceure la est viye viye, come on l' pout vey dins li scrîta. Dins des scrijhas come "brakenier", Mangenie, fakenirs, li halcrosse E mostere dandjreus ki l' prononçaedje esteut ddja "Mang'nî", "brak'nî", "fak'nî" e 13inme sieke.

Candjmint d' voyale po les mots avou ene dobe cawete, -on estant l' prumire

Si l' bodje finit pa ene dobe cossoune, come on n' pout nén aveur troes cossounes ene dirî l' ôte, on va soeye-t i :

• mete ene ristitcheye voyale : tchôdron -> tchôdurnêye
• rissaetchî on R do bodje : tchôdron -> tchôdnêye

Si l' deujhinme cawete kimince pa R, dins l' viye dujhance (divant 1850) -onr- divneut -inr- (manguinresse). Adon-pwi, a pårti d' 1850, on a yeu -onr- (mangonresse, Walonreye). E 21inme sieke, les rfondous ont rfwait des noûmots avou -inr- (fåkinreye, fåkinresse).

Dobe cawete -ion

Loukîz a : «Dobe cawete -ion»

Li cawete on si pout eto etrocler al sititchete -y- (cawete -ion)

• crakion
• nukion
• ploumion, ploumtion
• toursion

Hårdêyes difoûtrinnes

(sol Wiccionaire)

• Sacwants sustantifs avou l' cawete -on
• Mots del parintêye del cawete -on, sipotcheye e «-n-»