Cåzu-betchfessî

On cåzu-betchfessî, c' est ene lete ki rote come on betchfessî scrijha, sins nd aveur li no.

Ça pout esse eto on foninme ki s'mostere tofer dizo l' minme discandje di lets et k' åreut polou divni on vraiy betchfessî, mins k' a stî rfondou å cas pa cas.

Cåzu-betchfessî é

Egzimpes

é riprezinte ene discandje é <=> i / î dins sacwants mots come :

• ceréjhe (cèrîje, cèlîhe)
• cérudjin (chirudjin)
• déme (dîme)
• lére, dji lé (lîre, dji lî)
• lét (lit).
• létaneye (litanîye, lîtanèye)
• pé (pî, pus laid)
• pés (pis d' vatche)
• préjhî (prîjî, prîzer)
• séye (sîye, sîle)
• sézaneye (sézanèye, sizanîye)

Li lete shonne todi esse, udon dins l' dierin pî (ey adon ridivni «i» dins l' parintaedje), udon dins l' prumî pî (préjhî, cérudjin, sézaneye), ey adon, esse nén candjåve.

Discandje di voyale å mitan do mot

Come des ôtès voyales, li cåzu-betchfessî "é" va esse ricandjî på son î cwand i s' va rtrover å mitan des mots.

• lijhaedje, lijheu, lireye; foû-rîle : léjhou.
• lîter, lîtrê
• cerijhî

Alére

• L. Remacle, La différenciation dialectale en Belgique Romane avant 1600, p. 64-67.

Cåzu-betchfessî LH

Li dobe lete LH aparexhe dins les vîs scrijhas, diviè 1250 (Paalhe/Pailhe, Boëlhe), po rinde on ridaedje L <=> Y.

Il åreut polou divni on betchfessî "LH" dins toele, tchandele, iye, aiye, cavale.

I n' a nén stî ritnou paski ci scrijha la n' egzistêye nén dins des lingaedjes corants po les djonnes Walons, et k' il a stî atåvlé foirt tård (2000) dins li rfondaedje do walon.

Il a stî rprins dins l' sistinme ortografike Djôr.

Lete W come cåzu-betchfessî

Dins des mots come waxhea, påwion, evnd, li W si pout prononcî W u V.

Li lete H come cåzu-betchfessî

Cwand ele ristope on hiket, li H pout esse riwaitî come on cåzu betchfessî, pask' i s' pout prononcî H u Y (et kécfeye W) : ahessî, ahiver, tahon.

Dins l' minme uzaedje, c' est padecô Y k' est ritnou : crayea, ecrayî.

Alére

• L. Remacle, Les variations de l'H secondaire ene Ardenne liégeoise, p. 100-101.