Bracnaedje

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « bracnî », loukîz cial.

Li bracnaedje (on dit eto: l' afutaedje), c' est l' apiçaedje di djibî foû des lwès ey åjhminces d' on metou payis.

Motlî

El djin ki bracnêye, c' est on bracnî u ene brakinresse; u on bracneu ou ene bracneuse; eto èn afuteu ou ene afuteuse. Po dire li veur, c' esteut purade on «mestî» d' ome. Mins on a cnoxhou des båsheles di bracnîs k' avént-st aprins l' mestî.

Bracnaedje po viker

Li bracnaedje po viker n' est nén veyou evi pås cminåltés des viyaedjes metou dé les grands bwès. C' est puvite les gåres k' estént rwaitîs d' cresse.

Paski les gåres polént saetchî so les bracnîs et lzès touwer.

• 
  bracnî k' atake li gåre
• 
  bracneu prins sol tchôd fwait
• 
  bracnî ramassé
• 
  afuteu djondou d' ene bale
• 
  bracnî touwé do gåre

Istwere

Henri Matterne ki dene si conferince sol bracnaedje

Li bracnaedje a stî rapoirté dispu l' 13inme sieke, dins l' roman di Rnåd.

El France, i s' ont dné on sint patron, k' est sint Viyåte.

El Walonreye, li bracnaedje po magnî a egzisté disk' ås anêyes 1960. Après çoula, gn a cmincî a-z awè des bracneus industriyels. Ey adon, li refoircixhaedje do Sint-Houbert club.

Rilomés bracnîs

El France, li pus rlomé bracnî, ci fourit dandjreus Laurent Labruyère (moirt li 22 d' decimbe 1798), k' a divnou gåre di tchesse pol conte di Clermont.

Dins les belès letes e walon

C' est cisse sôre di bracnaedje la k' est discrît dins les belès letes e walon, la ki l' bracnî a todi l' bea role.

• Li bracnî (roman e walon da Joseph Calozet).
• Colas l' bracnî (novele e walon da Serge Fontaine).
• Conferince da Hinri Matterne sol bracnaedje; eredjistré på Coirneu d' Hu, et réndjolijheye pa Lucien Mahin po Jacques Desmet eyet Jean-Pierre Dumont e 2017.

Li bracnaedje des biesses ki pôrént disparexhe

olifant avou ene bricole al droete pate di drî (djusse ådzeu d' l' aiwe)

Li bracnaedje des indjes di biesse ki pôrént disparexhe (olifants, rinocerosses) a divnou ene plåye po l' Afrike, la l' les bracnîs sont bråmint mî ustiyîs k' les gåres.