Belaire
Belaire (F. Bellaire), c' est èn ancyin ptit ban del Walonreye rebané avou Binne-Heuzea, el province di Lidje.
- Limeros del posse :
- asteure : 4610
- davance : 4501
- Limero diyalectolodjike : L 67 .
- Arondixhmint : Lidje
- Sitindêye: 101 ectåres
- Eplaeçmint sol Daegne: 50° 38’ 44’’ N; 05° 40’ 01’’ E
No di des plaeces di Bèlêre
candjîHamteas
candjî- Ås Berwetes (Fr. Aux Berwettes)
- E Fond d' Nozêye (Fr. Fond de Nosée)
- Hayêye (Hayèye, Fr. Hayée)
- Wimrea (Wim'rê, Fr. Wimray)
Ôtès plaeces
candjî- A vey avou des åbes et des bwès :
- L' Årbwès (bwès d' årdispenes ?)
- A vey avou des aiwes :
- ri d' Nifiè
- ri do Fond d' Coyî
- A vey avou les tienes et les vås :
- Fond d' Coyî
- Fond d' Nifiè
- Trô l' Hôte (fr: Vallée)
- Sol Frizon
- Al Mote
- Pî do Tier, å Vî Tier.
- A vey avou des dmorances et l' ovraedje des djins :
- Beur di Bèlêre
- Vijhnåve (Vinåve)
- Les voyes et les rowes :
- Å Tchmin del Tchapele
- Å Tchmin del Messe
- Grand Tchmin
- Rouwale so Coyî
- Rouwale so Djoupeye
- Ôtès sacwès et målåjhminces :
- Les Houlpeas (Fr: Les Houlpaix)
- Xhailêye
Istwere
candjîÅ cmince Belaire fwait pårteye del pårotche et do royå dominne di Djoupeye, diné e 1008 pa l' impreur Hinri II a l' eveke di Verdun. Li 26 di djun 1266, Robiet, eveke di Verdun, cede li dominne di Djoupeye et ses depindinces (emey zeles, Belaire) al catedråle di Lidje. Li 6 di måss 1278, li tchapite di Sint Lambiet ceda Belaire å prince-eveke Djan d' Inguî. Li 28 di måss 1393 les dmorants di Djoupeye, Fléron, Wé, Tchinnêye et Péveye riclamèt-st al djustice do Pont d' Amecour on rcoird dijhant ki les dmorants di ces plaeces la ont des droets d' uzaedje dizo Bwès-d'-Breu eyet Belaire.
Li prince-eveke Louwis di Bourbon fwait basti ene tchapele e 1482, i gn årè-st eto èn ermitaedje et minme èn ospitå (po lodjî les voaedjeus k' estént pôves); å 15inme sieke ele seront distrûtes cåze des disduts k' i gn a-st avou el principåté d' Lidje; et s' riconstrure pus tård. Li tchapele di Belaire fourit sierveye a pårti di 1625 på curé ou vicåre di Djoupeye, k' î fjheut messe les dimegnes et les djoûs d' obligåcion.
Après l' «edit di concwesse» di 1582 da Ernesse di Bavire, on cmince a cweri après del hoye ezès bwès. C' est l' discovraedje di hoye ki va-st amoenner des djins dins çou ki n'&bsp;esteut co k' on cwårtî.
Les princes-evekes di Lidje louwént åzès djins di Djoupeye, Fléron, Sint-Rmåke et Tchinnêye des virêyes di bwès et des åjhminces å Bwès d' Breu et a Belaire. Inte 1640 eyet 1650, les dmanants des cwate pårotches fijhît mezurer li dmorant do bwès; tchaeke pårotche aveut l' cwårt des rivnous des bwès k' estént rindous åzès pårticulîs. Come prôpieté des princes-evekes, Belaire et Cawe-do-Bwès fourît sacwants côps wadjîs pa Ferdinand eyet Macsimiyin di Bavire. Li cwårtî di Belaire est distaetchî del kiminålté di Djoupeye viè 1690 et divni cminålté da sinne.
Li ban d' Belaire est askepyî e 1799, dizo l' redjime francès, tot shuvant a pô près l' aroyaedje del kiminålté di Belaire.
E 1803 li tchapele di Belaire est metowe avou l' pårotche di Saive, mins les dmorants do viyaedje dimandèt po k' ele rivegne a Djoupeye, çou ki fourit fwait e 1808
E 1835 li tchapele divént eglijhe di pårotche, dediyeye a Nosse Dame di Belaire. Dins l' eglijhe, rifwaite e 1726, i gn a-st ene Pieta del fén do 14inme sieke.
Populåcion sorlon les anêyes
candjîEconomeye
candjîDizo l' Ancyin Redjime li viyaedje vike di l' agriculteure, principålmint do speate, avou ene miete di poujhaedje di hoye mins dins des voennes nén parfondes.
A pårtî do 17inme sieke li fijhaedje di clås va prinde di l' importance; li viyaedje est d' ayeurs sipoté «li viyaedje des clawtîs»; mins li nombe di clawtîs foirdjant des clås al miwn va discrexhe, la kel clawtreye si va industrialijhî.
Asteure les teres del comene sont eployeyes come paxhîs, ou pa des måjhons.
Avey
candjîLi vî tchaboté frinne (frågne) metou al croejhlåde des voyes ki dischindèt so Coyî, et so Djoupeye.
Tuzance walone
candjî- Sicrijheu e walon : Jacques Lebois