[[Categoreye:Lingaedje walon]] ▼[[Categoreye:rifondaedje do walon]]
ene '''dobe rifondowe''', c' est, dins les tecnikes di [[rfondaedje do walon]], on mot k' on a ritnou deus rfondaedjes, diferins assez, mins ki c' est mågré tot l' minme tcherpinte.
== PolitikeSitratedjeye des dobès rfondowes ==
Les dobès rfondowes sont ahivêyes po "fé plaijhi" a sacwants coines do payis, k' ont, po des mots foirt corants, des prononçaedjes diferins del prumire rifondowe, et eto nén rshonnants å [[spotchant lingaedje]].
On saye k' i gn åye li pus waire possibe di dobès rfondowes, ca c' est contråve ås såmes do rfondaedje.
== Egzimpes di dobès rfondowes ==
*=== elEl croejhete ===
** Dobe prono pårtixhrê: [[Motî:è|è]]; [[Motî:endè|
endè]].
** etroclêyès dvancetes: [[Motî:azès|azès; åzès]]; a les. [[Motî:pås|pås]], pa les.
*=== ezès codjowaedjes: ===
** Les [[riwaitant|rwaitants]] di l' indicatif prezintrece ([[cawetes -nut & -èt]]) et do suddjonctif prezintrece.
** Les dobes pårticipes erireces.
** sacwants codjowaedjes coinreces tipikes do viebe "esse": il ere, il ît (il esteut); il erént (il estént).
*=== el morfolodjeye (aboctaedje des mots): ===
** Li ristitcheye voyale et l' advancêye voyale.
*** Li [[betchete s(i)- / (e)s-]]
*** Ôtes mots ki cmincèt pa S + Cossoune.
*** Li [[betchete r(i)- / (e)r-]]
*** Les årtikes et prezintoes.
*** Li [[betchete ki- / c(o)-]]
** Li femrin di nos d' fijheuse et d' mestî
*** Li [[no d' fijheus]]e: femrin del [[cawete -eu]]: cawete -euse u cawete -resse.
*** Sacwants femrins del [[cawete -î]]: cawetes -resse u cawete -ire: (gaztire / gaztresse; ovrire / overresse).
*== e motî:motlî ==
** [[Motî:mî|mî]], [[Motî:mia|mia]]: les deus mots ont tchaeke ene mitan del Walonreye, '''mî''' so Lidje et l' Årdene, '''mia''' so Nameur et ene miete so Tchålerwè.
** [[Motî:djermer|djårner]] les deus mots ont tchaeke ene mitan del Walonreye, '''djermer''' so Lidje et l' Årdene, k' a des parints tipikes (djermale, djermêye); '''djårner''' so Nameur et Tchålerwè, pus tipike.
** [[Motî:u|u]], [[Motî:ou|ou]]: '''ou''' est l' pus lådje oyowe; '''u''' est pus court, et diferin do francès.
** [[Motî:ouy (po vey)|ouy]], [[Motî:iy|iy]], '''iy''' dizo disfondowe ''î'' so Tchålerwè, foirt tipike, ki pout rprezinter eto li disfondowe di Måmdi ''û''. Sol restant del Walonreye, on-z a '''ouy'''.
** [[Motî:åy|åy]], [[Motî:way|way]]: deus sinonimes di '''oyi''', foirt corants, onk d' Årdene (dizo disfondowe ''ây''), l' ôte do Coûtchant walon.
** [[Motî:solea|solea]], [[Motî:solo|s(o)lo]]: s(o)lo est ene fôme di Lidje, Hôte-Årdene et Tchestrolet, dedja diferinne e 1300 et des (ci n' est nén l' minme cawete). Atuzlêymint, "solo" riprezinte eto li fôme des aschates walon-picård ''solèy'', mins kî çki va tuzer a ça ?
** [[Motî:pwin|pwin]], [[Motî:pan|pan]]: '''pan''' est foirt corant a Lidje.
** [[Motî:bwès|bwès]], [[Motî:bos|bos]]: '''bos''' å Coûtchant walon, foirt corant. A dné des parints [[Motî:boskiyon|boskiyon]], [[Motî:bokion|bokion]] k' ont wangnî so l' Basse-Årdene.
* [[Motî:paile|paile]] & [[Motî:payele|payele]]
* Les mots avou stitchaedje d' ene halcrosse voyale (U et I).
** Dobes adviebes avou on halcrosse U calké d' on E francès: ôtmint / ôtrumint; simpmint / simplumint.
** Dobes adviebes avou l' cawete -dimint: crånmint / cråndimint; abeymint / abeydimint; drolmint / droldimint; normålmint / normåldimint.
** Mots avou on rwalonijhaedje avanciveus (on wåde eto on rfondaedje pus classike): mieçnaire / mierçunaire; colneye / coloneye, bactreye / bactireye, Nosse-Dame / Notru-dame.
** Dobe cawete di viebe -ter / -oter: betchter / betchoter; tchicter / tchicoter.
== Dobes rifondowes abandnêyes. ==
** Rifondous avou on codjowaedje del 2inme u 3inme sôre: [[Motî:djéryî|djéryî]], [[Motî:avancî|avancî]].
** Rifondous avou on codjowaedje del 4inme sôre: [[Motî:sofri|sofri]], [[Motî:ofri|ofri]].
▲[[Categoreye:Lingaedje walon]]
| 