Rîle des rîlêyes

Li rîle des rîlêyes, dins l' rifondaedje do walon, c' est ene rîle ki saye d' adiercî li rfondaedje di totes sôres di mots vijhéns avou l' minme foninme ou morfinme, minme ki leu spårdaedje dins l' payis sereut diferin.

Les mots polnut esse waitî come vijhéns sorlon leu-z etimolodjeye, ou sorlon leu cogne dins ene langue vijhene, foiravant, li francès.

Li rîle des rîlêyes si pout opôzer al rîle del pus lådje oyowe ou al cene des sorwalondes.

Vola sacwants egzimpes di rfondaedje shuvant ene rîlêye do francès

Rîlêye francès -ui- walon -u- ou -û-

U

Li pus corant des rfondaedjes, c' est -u-

• nuit => nute, bruit => brut, lui => lu

Li -ui- francès si pout scrire -uy- aprume dins les nos d' plaece

• Feluy => Felu; Dhuy => Du; Lathuy => Låtu

Û

Dins les pårticipes erireces des viebes del céncwinme troke avou l' cawete -ure, c' est "-ût"

• détruit => distrût; produit => prodût
• cût

Sacwants sont-st ene miete diferins di leu parey e francès

• shût (suivi), acsût (sins sfwait mot, ki sereut *aconsuivi).

Eto dins sacwants ôtes mots :

• huit => ût; truite => trûte, nuit => niût (dobe rifondowe di «nute»).

U=Û

Li -u- walon pout esse long shuvant li rîle Mahin d' alondjmint des voyales i, u et ou divant ene vuzlêye cossoune

• cuir => cur, suivre => shuve / shure
• Viebes avou l' cawete -ure a l' infinitif : détruire => distrure; luire => lure, conduire => kidure, traduire => tradure

Foû-rîles

• cuivre => keuve

Istwere

Ci caractere do walon la est ddja veyåve al fén do 12inme sieke. Metans :

• (1258) cinquante eut = céncwante-ût
• (fén 13e sieke) : lu = lu; uteme = ûtinme
• (1242) : Duz = Du
• (1185) Fellu = Felu

dins des noûmots

Li rîle a passé dins sacwants noûmots

• drude
• tradure, produre

Rîlêye francès -an- walon -an-

Årvierdimint del rîlêye des mots ki s' sicrijhèt avou -an- e francès: i s' rifondèt avou -an-. Mins gn a sacwantès sorwalondes.

Rîlêye francès -euil, -eul ou œuf walon -oû

• chevreuil => tchivroû; fauteuil => fåstroû
• Paliseul => Palijhoû
• œuf => oû; bœuf => boû

Cisse rîlêye shonne dedja aveur sitî rcwerowe pa Jean Haust po tchoezi l' mwaisse intrêye di sacwants mots di s' Dictionnaire liégeois.