Motî Haust
Li motî Haust, ki s' no, e francès, c' est "Dictionnaire liégeois", c' est l' pus rlomé diccionaire walon francès k' a måy sitî eplaidî.
Il a stî scrît pa Jean Haust et a vudî e 1933.
Il est rprins sol rahouca E1 dins l' djivêye des motîs do walon.
Contnou
candjîI prezinte les mots avou l' accint d' Lidje, mins dene les "disfondowes" po tot l' Payis d' Lidje. Davance, Haust aveut lu-minme aroyî l' walon do Levant so li stindêye la kel mot "noret" esteut eployî e 20inme sieke. Mins i n' si rastént nén di dner eto les disfondowes di Hu, di Nameur et do Tchestea, cwand ele mostrèt les candjmints d' on minme mot dins tos les accints do walon.
I rprind eto les mots do motî da Cambresier, da Forir, da Grandgagnage, et da Remacle, cwand i n' a seu rtrover des sfwaits mots la dins ses inketes et ses rcweraedjes di vîs papîscrîts. Et l' bén dire tot metant les referinces do mot dins ces pus vîs motîs lidjwès la.
Les fråzes k' i dene sont pacô redjårbêyes des minmès fråzes do Motî da Forir, mins, ci côp la, i nel dit nén.
Dins s' mwaisse motî, Djihan Haust racsegne sovint l' etimolodjeye des målåjheys mots. I dene ossu bråmint des côps les sfwaits mots e l' ancyin francès.
Li motî est gåyoté di 735 imådjes dessinêyes pa Maurice Salm, so l' acviernance da J.M. Remouchamp.
Corwaitaedje
candjîRobert Grafé a dit do motî da Haust ki ci sereut seurmint onk des råles lives k' i prindreut avou lu s' i dveut aler passer l' restant d' ses djoûs so ene iye sins djins. Ça vout tot dire.
Li motî da Haust a stî prind come mwaisse astoca po scrire les motîs da Limpreur et Morayns del Hesbaye, et da Stasse.
Adire avou l' lingaedje des belès-letes
candjîLi motî Haust a bea aveur li no d' esse li motî des lingaedjes d' oyi li pus spepieus, gn a tolminme di l' adire avou çou k' on pout trover dvins les belès-letes.
Sorlon l' acostumance des diyalectolodjisses d' adon, i rwaite divant tot l' lingaedje divins s' diminsion oråle et tecnike tot brognant les scrijheus walons di s' tins.
Endè cite télfeye, mins rålmint et cåzu todi po des vîs scrijhaedjes metant pol Voyaedje di Tchôdfontinne (huzer), Les Ipocondes (xhabadja)
- On pout insi rilever l' absince di mots pus å moens corants come keûhisté (coeyisté), ridjèt (ridjet), dvins l' sinse di rai d' loumire, êrîve (erive) ou pielter.
- Gn a ossu sovint sacwants mots ki sont prezintés come n' åyant k' onk ou deus sinses, mins k' end ont bråmint pus å vraiy èdon (edon).
- Sins conter bråmint des fômes coinreces ki n' divrént nén egzister sorlon lu, mins k' on trouve tolminme come naihou (nexhou) ou hågnî (håyner).
- Des cognes k' i prezinte come pus spårdowe nel sont nén å vraiy. On pout rlever cawiê k' on rtrouve bråmint moens ki caywê.
- Åress, il aconte come pus waire eployîs des mots k' el sont co podbon. Metans : åbarone ou adjèyant (adjeyant).
- Sacwantès ratourneures corantes ni rimèt nén avou l' uzaedje li pus corant. Par egzimpe : fé lès hièles (fé les schieles) et nén rilaver les schieles.
- Ossu låtche t i bråmint des mots-bruts. Emey zels : tirèli, zon, zonzon, lon la la, lonlaire ou dig don.
- Sacwantès d' advierbires, addjectivires, vierbires et aloyreces ni s' î trovèt waire come po bén des cåzes, ki ci n’ est nén di dire, fé hôt.
Egzimpes di fråzes riprinjhes do motî Forir
candjî- I fåt del saedje po-s acomôder les puvions (a «sèdje 1» dins Haust; a «sech 5» dins Forir).
- Les efants loumtèt voltî (a «loum’ter» dins Haust, a «loumer 2»; a «loumté» dins Forir).
- lever l' vinta po fé aler l' aiwe sol molén (a «vinta» des deus costés)
- C' est on pôve manadje, li feme djaloze ; les ovrîs djalozèt sovint onk so l' ôte (a «djalozer» dins Haust, «jalozé» dins Forir).
Loukîz ossu a «sèlon» (totes les fråzes provnèt d' Forir, ene miete ricandjeyes).
Metaedje so les fis
candjîLi motî fourit metou so les fis e 2016. C' est l' motî li pus prezint dvins l' R10