Eugène Dethier

Eugène Dethier a skepyî diviè 1918. C' est li fjheu do Motî del Hesbaye, k' il eplaide e 1994.

Cwand il yeu fwait s' diccionaire, Dethier si dit tot dloujhî, pask' il est seur ki ça n' sievrè nén ås djonnes a raprinde li walon. Eto, il atåvele ki ci fouxhe do franwal ki les djins d' ses djins si siervénxhe… po mî djåzer francès cwand i sont-st e France !

I n' a pus volou s' ocuper d' walon cwand il a yeu tot fwait s' motî, et discoraedjî les djonnes a tuzer a èn avni pol lingaedje.

Di s' mestî il esteut prof di francès dins ene sicole normåle.

Li såme da Eugène Dethier

Dins ses 13 pådjes d' adrovaedje e francès, Eugène Dethier codjåze felmint li motî da Haust (trop vîs mots), li Franwal da Haust (trop di mots, des trop vîs et des calcaedjes di francès k' i n' ricnoxhe nén come pårmint walons), les djins do walon e scole, les emissions e walon, les scrijheus d' arimés, les djuris des pris. I discåze eto les bouteus pol walon, k' i lome démaguogues rétrogrades. I n' vout nén ki, dins l' walon do teyåte, les vîs et les noveas mots si rtrovexhe dins l' motî do teyåte :

On n' saveur si sacwants mots corants eployîs ouy på peupe di Lidje-veye ni sont nén èn eritaedje do teyåte ".

Eugène Dethier eploye li mot patwès a tot côp bon. Dethier n' acceptêye nén les noûmots, minme les cis moussîs e walon dispu 1900 come mådjiner, pask' il egzistèt e francès dispu 1297 (dabôrd, il årént dvou passer bråmint pus timpe, sapinse a lu). I vout kel walon fouxhe pôve, pask' i n' a pont d' mot corant po ratourner l' francès "fleuve" et "légume" Mins gn a aiwe, mouze (k' i n kinoxhe nén); verdeure (k' i trouve ki n' rascouve nén les minmès sacwès), djote et djotreye (k' i n' kinoxhe nén), l' eploye li calcaedje legume k' avou anoymint.