Etermint
L' etermint, c' est l' metaedje dins on trô fwait esprès do coir d' on moirt, d' ene moite. I pout esse dins on waxhea ou nén.
Les uzances divant et après l' etermint candjèt bråmint d' on payis a l' ôte.
Sôres d' etermint candjî
El Walonreye, on djåzéve di
- èn etermint a l' eglijhe ou èn etermint å curé. Divinltins, li messe esteut sovint a 10 eures, adon, l' eteraedje do waxhea e l' aite, purade diviè nonne.
- èn etermint d' dijh eures ou èn etermint d' après-nonne : po les cis ki n' passént nén a l' eglijhe (socialisses, liberås).
Mins, come les eures ki les curés sont la ont bråmint candjî, on dit puvite, asteure : etermint rlidjeus (a l' eglijhe), etermint civil (al cimintire, a l' aite).
On pout eto cåzer di :
- on gros etermint : avou bråmint del djin
- on ptit etermint : avou waire di djins
Anonçaedje candjî
On mete ene anonce di moirt dins les gazete. On pout eto evoyî des biyets d' doû (fwaire-pårt di moirt).
Dinltins, on fjheut tourner ene djin dins les måjhons po-z anoncî l' etermint : on priyeu (ene priyeuse) d' etermint ki djheut : "On vs fwait priyî a l' etermint da X a l' pårotche po dmwin nouv et dmey".
Messe d' etermint catolike candjî
Li waxhea est å mitan d' l' eglijhe. Dinltins, il esteut pacô retouré d' on bîle.
Li messe atake et, après l' pretchmint, les djins del famile vinèt voltî dire on ptit mot pol moirt. Po les waloneus ou les parints d' waloneus, ces pårlaedjes la si fwaiynut cobén e walon.
Adon, gn a l' ofrande, la k' totes les djins passèt et mete ene pîce dins l' platene. I plèt eto mete leu cwåte di vizite. I rçuvèt co sovint on sovni do moirt.
Al rexhowe do waxhea d' l' eglijhe, on tchante li De profundis.
So l' aite candjî
So l' aite, i gn a eto des cåzaedjes, aprume po les cis ki n' sont nén eterés a l' eglijhe. Ces cåzaedjes la si fwaiynut eto sovint e walon, po les waloneus moirts.
Al rexhowe di l' aite, les djins vont serer l' mwin des parints, et prezinter leus condoleyances.
Riçuvaedje des parints et soçons candjî
Après l' aite, les parints et près-soçons sont priyîs a boere ene djate di cafè, et magnî des mitchots (crené) ou on rouyot. Des côps, on boet eto l' gote. C' est l' ocåzion di rvey des parints did lon, ou des plankets k' on-z aveut pierdou d' vuwe. On roveye sovint si poenne, et l' airance pout minme esse djoyeuse.
Foû del Walonreye candjî
E Marok, gn a å pus sovint k' les omes ki vont poirter li coir a l' aite, sins waxhea, mins rascovrou d' on drap d' essevli.
On î dit ene priyire (on passaedje d' Alcoran).
Après, gn a ene eurêye avou totes les djins k' estént la, les vijhéns, les soçons. Sovint do couscousse.
-
Etermint å Marok -
eurêye dilé l' aite, après l' etermint
Dins les ôtes payis arabes, gn a ossu k' les omes ki shuvèt l' waxhea, rascovrou d' on lénçoû.
