On vôtaedje (on dit eto ene vôtåcion, ene eleccion), c’ est ene operåcion la k’ les djins d’ on metou viyaedje, contrêye, dislaxhî payis vont tchoezi des djins po les rprezinter et les govierner.

Sôres di vôtaedjes

candjî

Les vôtaedjes ordinaires, c' est po tchoezi des djins.

Dins des payis k’ i gn a, on pout eto vôter po fé passer u rfuzer des lwès (referandom).

On rvôtaedje pårtiveus, c' est on vôtaedje ki si rfwait djusse dins on boket do teritwere po ene råjhon u l' ôte. Dins l' istwere del Beldjike, gn ourit on sfwait foirt rilomé, li rvôtaedje pårtiveus pol deputé d' Brussele e 1937.

Istwere des vôtaedjes

candjî

Tchuze di rprezintants dins l' vî redjime

candjî

Dizo l’ Vî Redjime, el Principåté d' Lidje, on a tchoezi des borguimwaisses dispu, al boune, 1231.

A Lidje, ey eto a Nameur, gn aveut les scabéns ki s' ocupént del djustice.

Vôtaedjes el Beldjike

candjî

Po les prumirès eleccions del Beldjike (1830-1884), gn aveut k’ les cis ki payént des taeyes ki vôtént (42,20 francs, li minimom metou dins l' mwaisse lwè, e 1848).

Adonpwis, les pus ritches polént awè deus vwès ås vôtaedje do pårlumint et troes ås eleccions cominåles.

Li vôte po tertos n’ a-st arivé k’ e 1919 (djusse po les omes) et po tertos et tertotes e 1948.

Kî çki pout vôter ?

candjî

Po vôter, i fåt aveur li nåcionålité do payis ey esse madjeur (dinltins 21 ans, adonpwis, 18 ans).

Fåt co esse riprins so les lisses des vôtants. El Beldjike, ça s’ fwait otomaticmint. Dins des ôtes payis, i fåt ene cwåte di vôtant.

Les etrindjirs citweyins d’ l’ Union Uropeyinne ki dmorèt e payis polèt vôter dispu 2000. Les grands etrindjirs (foû d’ l’ Union Uropeyinne) polèt vôter ezès eleccions des comenes dispu 2006, s' i dmeurnut e payis dispu dipus d' cénk ans, et respecter les lwès del Beldjike eyet les abondroets del djin.

Les cis k’ ont stî mescoyous di leus droets civikes ni polèt nén vôter, come bråmint des djins k’ avént fwait avou ls Almands tins del guere di 40; metans, dins les scrijheus e walon, Joseph Mignolet et Henri Collette.

Obligåcion d’ vôter

candjî

Li Beldjike, c’ est onk des payis la k’ on est oblidjî d' vôter (dispu 1893). Si on n’ î va nén, on riskêye ene aminde di Mins on n’ les evoye nén sovint.

Dins les payis la k’ on î pout aler u nén, li porcintaedje di vôtants mostere l’ agrè k’ les djins ont a-z aler vôter. C’ est sovint 50 a 70 åcint.

Frawtinaedjes

candjî
  • bôraedje des boesses : li frawtineu mete des bulténs por lu foû des vôtaedjes.
  • payaedje des vôtes : li ci u cene ki s’ prezinte paye po k’ on vôte por lu / leye. Pol prover, gn a totès sôres di manires. Li dierinne : fotografyî s’ bultén avou s’ sûtifone dins l’ cadje å vôte.
  • hacnaedje cwand gn a des vôtaedjes electronikes.[1]

Sourdant

candjî
  1. Scoles di Bive, 16 d' octôbe 2018.