Discours de la méthode (live)

Li discours de la méthode (ratourné e walon Li manire di fé, c' est on live da René Descartes. I fourit-st eplaidî e 1637.

Coviete

C' est l' prumî live di filozofeye sicrît e francès.

Sacwantès tuzêyes foû do live

Descartes va stårer djus bråmint des idêyes tote fwaites sol nateure del djin, inte di zeles ki l' peupe n' est nén malén.

Li sûtisté, c' est l' sacwè k' est l' mia pårteye å monde. (...) L' ådjeu do bén djudjî est l' minme po totes les djins. Ele savnut tertotes fé l' pårt do vraiy et do fås. Li råjhon ki fwait d' nozôtes des djins et nén des biesses, dj' a les pinses k' ele e-st-etire dins tchaeke di nozôtes.

I conseye eto d' accepter les idêyes des ôtes, et n' nén dire ki les cis ki n' pinsnut nén come nozôtes sont des biesses.

Nos n' veyans nén les minmès sacwès tertos del minme manire. Dabôrd, s' i gn a diferinnès idêyes, ci n' est nén pask' end a k' ont dpus dins leu tiesse ki les ôtes…

Minme lu ni s' prind nén po pus malén k' èn ôte :

Po m' pårt, dji n' a måy pinsé awè m' tiesse mia fwaite k' el cene d' èn ôte. »

I disdjoke eto di leu pî-stok [piédestal] les cis ki s' pudnut po des sints :

Les pus grandès åmes sont capåbes des pus laidès faitindjes come des pus belès keures. S' i shuvnut l' droet tchmin, les londjins polnut trevåtchî pus lon k' les cis ki coirnêynut d' triviè.

Li « manire di fé » k' i nos va mostrer, i nel vout nén fé divni ene doctrene ki tertos doet shuve :

Mi såme n' est nén d' sicoler ene codujhance a shure po tchaeconk bén moenner s' råjhon. Mi såme, c' est djusse di mostrer comint k' dj' a saetchî m' plan mi-minme cwand, estant djonne, dj' a trové kékès voyes ki m' ont fwait tcheryî pus lon, et griper, schalon pa schalon, disk' a l' miercopete.

Åresse, gn a nole civilizåcion k' est meyeuse k' ene ôte :

A rwaitî d' èn ouy di filozofe les codujhances di totes sôres di diferinnès djins, dj' a bén veyou k' ele sievnut totes a ene sacwè.

Dj' a prins l' liberté d' djudjî les ôtes pa mi-minme et d' pinser k' i gn a å monde nole mwaisse tuzance, a môde di çk' on m' aveut leyî rafiyî.

Dins s' djonnesse, Descartes a bråmint lî :

Dins m' djonnesse, dji m' a-st avoenné di scrijhaedjes.

« Tot lijhant, vos alez fé cnoxhance avou tot çk' est bon po l' vicance » m' a-t on dit. Mins si vs estoz trop curieus des cayets do vî tins, vos n' compurdoz pus les noveatés.

Pu, a on metou moumint, i leye ouve avou les lijhaedjes, et s' mete a rôbaler l' Urope foû :

I m' shonne awè dné assez d' tins ås lijhaedjes des vîs lives avou leus belès fåves. Eto, ossu rade arivé l' tins di m' dislaxhî des mwaisses, dj' a cwité les scoles. El restant di m' djonnesse a siervou a voyaedjî pattavå.

L' anoyeus, c' est ki : si vos voyaedjîz trop lontins, vos divnoz èn etrindjir e vosse payis.

Dj' a rescontré des djins di totes sôres, rascodou des apriyesses et mi mzurer mi-minme a l' ônaedje des cis ki dj' endè poleu rsaetchî ene sacwè.

Tot voyaedjant, i rescontere des martchands et des traeyincieus. I louke kimint k' i pinsnut po fé tourner leus handeles. Ces djins la sont motoit pus sûti ki les grands scrijheus d' filozofeye :

I m' shonnéve poleur trover bråmint dpus d' verité dins les råjhonmints ki tchaeconk fwait dins si ovraedje. Li ci ki s' marixh dins ses afwaires, ça lyi pout coster tchir et vilin. Dabôrd ki li scrijheu, lu, i tape ses idêyes sol tåve sins nou risse.

Hårdêye difoûtrinne

Sacwants bokets del "Manire di fé" rimetous e walon (a môde di binde d' imådjes, pa José Schoovaerts)