Bole (astronomeye)

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « planete », loukîz cial.

Ene bole, pus spepieuzmint: ene bole ciryinne u ene planete, cwand c' est k' on dvize d' astronomeye, c' est on coir ciryin ki toûne e-n ene orbite åtoû d' ene sitoele.

ene bole ciryinne (a hintche) ki c' est li Stoele do bierdjî

les boles ciryinnes sont sovint rprezintêyes avou des aneas

Esplikêyes

Ene planete est pezante ou macasse assez po-z esse arondeye pa s' prôpe gravité. Mins ele ni l' est nén assez po k' i gn åye ene fuzion terminawelrinne dins s' planete.

Les boles ciryinnes ont spoujhî foû d' leu vijhnåve tos les ôtes coirs k' årént polou zels-minmes divni ene planete.

A pårt les stoeles, c' est les pus gros coirs ciryins.

Planetes do sistinme solrece

Dins nosse sistinme solrece, i gn a ût boles sorlon li definixha di l' Union astronomike eternåcionåle:

• Mierkeure
• Venusse (lomêye coranmint li Stoele do bierdjî
• li Tere
• li planete Måss
• Djupiter
• Satûne
• Uranusse
• Nûtone (ou Neptune)

Pluton a lontins stî rwaiteye come ene bole mins, dispoy 2006, elle est metowe dins les boles nintes:

Planetes nintes

• Ceresse (Ceres)
• Orcusse (Orcus)
• Pluton
• Haoumeya (Haumea)
• Cwawår (Quaoar)
• Makémaké
• Gongogne (Gonggong)
• Erisse (Eris)
• Sedna,

eyet motoit Salaceye (Salacia).

Coirs ciryins aloyîs

Bråmint des boles ont des lunes ki toûrnèt åtoû. A feyes, les lunes sont pus grosses ki des boles k' i gn a.

Sacwants planetes ont eto des aneas. E nosse sistinme solrece, i s' adjixh di Djupiter et Satûne.

Planetes foû do sistinme solrece

On-z a trové, pol djoû d' ouy, di pus d' deus cints boles ki tournèt åtoû di stoeles ôtes kel solea.

Dins les boles, i gn a les boles gåzreces, grandes avou ene basse sortinance, eyet les boles rotchiveuses, come li Tere, ki sont pus ptites. I gn a eto les boles nintes, co pus ptites, ki polèt esse di rotche ou rascovrowes di glaece.

E l' asterlodjeye

Loukîz a : planete (asterlodjeye)

Les planete fijhèt pårteye des sistimnes solreces eyet, avou les lunes, ele polèt esse des waibiaedjes pol veye. Do côp, on studeye les boles po comprinde li tcherpinte di l' univiers eyet li diswalpaedje del veye, et po cweri après del veye so des ôtès boles ki l' nosse. D' èn ôte costé, les boles ki sont veyåves e cir del Tere ont tofer tourné les tuzances, les rlidjons eyet les filozofeyes di totes les civilizåcions.

Eco enute, metans, des djins k' i gn a creyèt kel dalaedje des boles toûne leu vicaedje, ca bén k' les sincieus n' soeyexhe nén d' acoird.