Betchete ki- / c(o)-
Li betchete ki- / c(o)-, c' est ene vicante betchete avou ene sipotchåve voyale, foirt corant e walon, et tipike di ç' lingaedje la
Minme si c' est l' minme sitok etimolodjike, li betchete ki- / c(o)- ni rote nén e walon come les moites betchetes co- eyet con-.
Les troes scrijhaedjes e rfondou walon del betchete ki- / c(o)-
candjîSorlon les accints do 20inme sieke, et eto les rîles di scrijhaedje do son K, li betchete ki- / c(o)- si pôrè scrire:
- A l' atake u après ene cossoune ki s' ôt, preferince lidjwesse: kimere, kimincî, kibate, kibouter, kinoxhe
- A l' atake u après ene cossoune ki s' ôt, preferince namurwesse: comere, comincî, cobate, cobouter, conoxhe.
- Après voyale: cmere, cmincî, cbate, cbouter, cnoxhe.
Sacwants mots come comere, cofesse, cobén, ki n' si spotchnut nén après Nameur, polnut eto si scrire nén spotchîs (comere, cofesse, cobén) après voyale.
- Li comere
- on Djhan-comere
- po cobén ki vs a atchté çoula ?
- Il a stî a cofesse.
Sôres di mots avou l' betchete betchete ki- / c(o)-
candjîOn trouve li betchete ki- / c(o)-
- Dins des viebes la kel betchete ki- / c(o) est cråndimint rafoircixhante:
- Dins des viebes k' on n' ritrouve pus l' bodje:
- des pronons di dmande: kibén / c(o)bén, kimint / c(o)mint.
- dins des mots vîs vîs mots, k' ont stî après rcalkés do francès kimon / c(o)mon
- dins des mots k' ont wårdé l' betchete k(i)- u c(u)- a Lidje et l' Årdene, mins k' ont stî rcalkés do francès so Nameur et Tchålerwès: kifesser (confèsser), kimere / cmere (comére, coumére.
- dins sacwants nos d' plaece. Kimexhe / C(o)mexhe.
- dins sacwants noûmots: kiminålté / c(o)minålté
Li betchete ki- / c(o)- ezès walons coinreces e 20inme sieke.
candjîLes fômes avou spotchaedje del voyale, (cmere, cmincî, cbate, cbouter, cnoxhe) sont corantes a Lidje et e l' Årdene, pus råles e Payis d' Nameur, et n' egzistèt nén e Coûtchant walon, dizo l' disfondowe cou-.
Istwere del betchete ki- / c(o)-
candjîDispu l' deujhinme mitan do 13inme sieke, on voet bén, el sicrîta, kel voyale si pout spotchî, ca elle est replaeceye pa on halcrosse E.
- vî scrijha di kinoxhe : kenoiestre (Lidje 1260).
- vî scrijha di kimander : kemandons (kimandans) (1271).
- vî scrijha di kimeler : kemelat (kimela) (1350).
- vî scrijha di kibate: kebatoient (kibatént): (1350);
Mins ces scrijhas la riprezintnut et motoit bén eto ene sipotchåve voyale È, u on forcoridjaedje. Come po les ôtes mots avou ene sipotchåve voyale (come li definixhant årtike), cisse-ciale est kécfeye I, kécfeye U:
- Kmexhe : li voye di Cumehe (1280).
- kitaeyeu : Anseaul le cutailheur (li ctayeu) (1394).
- kimeler : quimeleis (kimelés) (1334).
Li cogne namurwesse co- aparexhe a pô près e minme tins. Eto, c' est ossu on mo vî scrijha, et nén on rfrancijhaedje.
Vicansté et eployaedje ezès noûmots
candjîLi betchete co- (avou O nén spotchåve)
candjîE rfondou, on va rtrover pacô li betchete namurwesse co- avou ene nén spotchåve voyale:
- dins sacwants mots do Coûtchant walon, k' i gn a pont d' disfondowe avou k(i)- u c(u)-: cotoû, copere (pa stindaedje do spots des djins d' Dinant, les Coperes).
- di sacwants mots moussîs e walon avou l' betchete francesse con-, mins rwalonijhîs pa stindaedje cofré, cofréreye (rifondaedje assaetchî di copere), u po askepyî ene sorwalonde: cossoune.
- di noûmots foirdjîs après 1995 avou l' betchete co-: cotuzer, codjower, codjowaedje.
Li moite betchete con-, com-
candjîC' est ene moite betchete di sacwants calcaedjes do francès, nén rwalonijhîs (eto, ele si scrît come e francès: avou on P divant B eyet P): convoye, convwè, convweyî, comprinde, consecant, competer, confonde, contråve, consyî, consieu, conseyî, consey, compati, complinte, complaire. Ele si rtrouve eto dins l' dobe betchete di aconcoister, çou ki mostere ki, po sacwants mots, li betchete k(i)- / c(o)- n' est ddja pus vivante dispus ene tchoke.
Les dobès betchetes fwaites avou l' betchete k(i)- / c(o)-
candjîDipus d' racsegnes so les betchete k(i)- / c(o)- & con-, com-
candjî- Jules Feller, Notes de philologie wallonne, p. 228.
- Louis Remacle, La différentiation dialectale en Belgique Romane avant 1600, hagnon 48, p. 109.
Sourdants
candjîHårdêyes difoûtrinnes
candjî- Viebes avou l' betchete ki- (dedja studyîs sol Wiccionaire)
- Viebes avou l' betchete ki- (dedja studyîs sol Wiccionaire)
- ↑ Live Louwis Rmåke so les mots walons di dvant 1600 p. (a-z aveuri)