Yebe di troye

Li yebe di troye (on dit eto: li spigne), c' est ene plante, assez råle el Walonreye, mins corante ezès waidaedjes di montinnes (did la si no e francès fno des Ales).

Dessinaedje d' ene yebe di troye

Meum athamanticum

Sincieus no d' l' indje : Meum athamanticum

Famile : Ombrelires

Discrijhaedje

Ele florixh d' ene bele blanke fleur avou des rglatixhances djaenes u måves.

Li plante leye-minme, mins co dpus les raecinêyes ki trimpèt el gote, ça ode ene miete come ene troye.

Uzaedjes del plante

Come yebe ås maladeyes

On s' sieve di ses raecenes po les maladeyes (må d' vinte).

A l' erire-såjhon, i fåt disterer et côper les raecinêyes. On grete d' on costé d' ene tokêye po n' prinde k' ene pårt des raecenes. C' est des grossès rayires d' on bon dmey cintimete.

I fåt adon bén rnetyî les rcinêyes, e lzès frotant comifåt avou ene pitite broushe. Cwand elle sont bén prôpes, on les ctaeye a bokets, 2 a 3 cintimetes longs. On les mete trimper dins on bocå, k' on-z î vude del blanke gote a 40°. Po ene pougneye di raecinêyes, on mete on cwårt di lite di gote.

On leye todi les raecinêyes dins l' gote. Ele purdèt adon ene pus foncêye coleur. Ça s' wåde ad vitam eternam.

Cwand on-z a må l' vinte, u k' on a les trintchêyes, on boet on tchiket d' ene trake, mins nén dpus. C' est seur, et ça gostêye on pô l' troye. Adon, li må est covite evoye. 

Come wårniteure des tombes

On va cweri ene u deus tokêyes d' yebe di troye pol riplanter sol tombe. Li plante florixh en on bea blanc paraplouve, avou do mayta djaene u incarnåt.

Po kel plante rissôrtixhe bén, on meteut del tere di fåde (bén noere) disso l' tombe.

Sacwantès plaeces el Walonreye la k' gn a del yebe di troye

• å Fraiti, a Straimont
• a Fraiteure
• a Samrêye
• al Viye Såm
• å Grand-Haleu 

C' est a rilever ki deus des plaeces la k' gn a cisse plante la si lomèt a pô près parey (Fraiti et Fraiteure). Li Fraiti, c' est on tiene metou nén lon erî del Viere, ene aiwe ki s' va maxhî a Smwès. C' est l' seule plaece k' i gn a del sipigne (et k' on sait bén) so Basse-Årdene (300 a 400 metes hôt). Les cwate ôtes viyaedjes sont sol Hôte-Årdene, 500 a 600 metes hôt.