Tcherbon d' fåde

Li tcherbon d' fåde u tcherbon d' bwès u fåjhî, c' est do bwès k' a ddja broûlé ene miete a houte di l' air, et ki rpout esse esprindou, tot dnant ene tcholeur come li hoye.

Motlî

Li tcherbon d' bwès est fwait pa des fådeus (eto: fådreus) u fådîs u tcherbonîs.

• 
  Fådeu divant ene hôte fåde (Marok)
• 
  fådeus e l' Edjipe
• 
  fådîs e l' Inde
• 
  e l' Hongreye
• 
  fådresse
• 
  on pitit fådeu et deus ptitès fådeuses

Les fådeus viként sol fådreye (tchantî d' fådaedje). I dmorént sovint dins ene cahoute u houte u lodje.

L' etaeslaedje des schenes et des cleperes, refaxhî d' fene tere si lome li moye di fåde.

Divant d' î mete li feu, li moye si lome hôte fåde

Cwand elle a tot fwait d' broûler, ele s' a retaeslé. On cåze adon di basse fåde.

Cwand on a discatchî, et moenner l' tcherbon evoye, i dmeure co del tere di fåde so les aires di fåde.

• 
  Fådreye å Marok (bwès d' ucaliptusse)
• 
  rimplixhaedje des saetchs a tcheryî

Fijhaedje do tcherbon d' bwès

Les fådeus cminçnut pa sårter ene ronde plaece po fé l' aire di fåde. Pu l' resteler comifåt.

So ç' tins la, les abateus ont flaxhî djus les åbes a mete a fåder. C' est des djonnes åbes sins grande valeur di mnujhreye. I les rcepnut a on mete. Il les vnèt apoirter dilé l' aire di fåde avou ene berwete di fådeu, k' a ene foirt hôte dossire.

Adon, les fådeus emantchnut li tchminêye

• 
  ricepeus d' tronces
• 
  berwete di fådeu (djaenès fritches)
• 
  li tchminêye tote seule
• 
  tchiminêye est å mitan
• 
  pus lådje tchiminêye
• 
  trô del tchiminêye, veyowe do dzeu

Adonpwis, dressî l' fåde. Po ç' dressaedje la, les fådîs astampént li prumî lét d' féns cleperes ou d' fagots d' coxhes åtoû del tchiminêye. Pus on deujhinme lét, di bwès pus gros, pacô des schenes. Les pus ptitès moyes n' ont k' deus léts. Mins å pus sovint, on radjoute les tcheyaedjes di moens d' on mete al copete, po fé l' combe. Ou adon fini li copete del moye avou des bwès di diferinnès longueurs.

• 
  dressaedje do prumî lét (pus fenès coxhes)
• 
  pitite moye, avou djusse deus léts
• 
  moye ås troes léts, nén co rcatcheye

Cwand les bwès sont tertos bén emantchîs, on rcatche li moye avou del fene tere, pu avou ene coûtche di waezons, di foyes ou d' coxhetes. Ci rcatchaedje la fwait a pô près 25 cintimetes di spès.

• 
  moye di fåde ricatcheye, nén co aloumêye; on voet bén l' combe, nén bén rimpleye
• 
  deujhinme coûtche di rcatchaedje mitan fwaite
• 
  moye tote ricatcheye, tere et coûtche di fouyas

Li fådeu pout aloumer l' fåde. I monte dissu avou ene pitite schåle u des egrés u griper sins rén, so ene pitite pî-sinte. I va stitchî ene bote di strin dins li tchminêye (li rnåd), pu sol côp, ristoper li trô del tchiminêye.

Pu fé des trôs a on mete di hôt sol costé del moye, les drovoes. I ndè va rexhe ene blanke foumire. Si l' broûlaedje va trop rade, li foumire divént bleuwe. Li fåde riskêye di trawer, et l' bwès broûler a cindes, estô di braijhner. Adon, i fåt ristoper sacwants drovoes, avou des waezons u del tere. C' est po ça k' i faleut waitî al fåde djoû et nute.

Après kékes djoûs, on rclôt tos les drovoes metou å hôt, et ndè rdrovi pus bas, les avaloes.

Cwand tos l' bwès a fådé, li moye s' a retaeslêye. C' est ene basse fåde, k' on pout drovi.

• 
  egrés po monter sol moye
• 
  pî-sinte viè l' combe
• 
  schåle
• 
  hôte fåde ki vént d' esse esprindowe: blanke foumire
• 
  drovoes et avaloes
• 
  broûlaedje ki va motoit trop roed: li fådeu ristope les drovoes

Traeces des fådeus dins les bwès al fén do 20inme sieke

On pleut rtrover les ancyinnes aires di fåde dins les bwès. C' esteut des grands ronds sins åbe. Cwand on foyive, on trovéve del «tere » di fåde u «noere tere» foirt ricwerowe des djårdinîs.

• 
  viye aire di fåde sipoujheye (on a raspepyî tote li noere tere)

Istwere del fådreye

Loukîz a : so Wikisourd: Ene båke so les bwès d’ l’ Årdene/XIe

Alére

• Lucien Mahin, Ene båke so les bwès d' l' Årdene, tôme II, pp. 138-168.
• (fr) (avou des bokets d' fråze e walon) S30 p. 19.
• (fr) (avou des bokets d' fråze e walon) Dony, Emile, Vocabulaire du faudeur au pays de Chimay, BSLLW, tôme 59, 1925, pp. 19-24.

Hårdêye difoûtrinne

• so Wikisourd: Ene båke so les bwès d’ l’ Årdene/XI
• so Wikisourd: Ene båke so les bwès d’ l’ Årdene/XII