Adjinçaedje del fråze e walon

L' adjinçaedje del fråze e walon, c' est l' emantchåjhe des fråzes k' on rescontere dins l' lingaedje walon.

Discrijhaedje

L' emantchåjhe do walon est foirt dilé l' sintake des ôtes romans lingaedjes, et copurade do francès.

Nerén, gn a sacwants piceures ki rsaetchnut del sintake des lingaedjes tîxhons.

Gn a eto des adjinçaedjes e walon k' egzistént dinltins e francès, mins k' ont stî abandnés.

Dujhance ezès scrijhaedjes

Bråmint des waloneus boutèt al tcherete po k' on-z eploye tofer les adjinçaedjes tipikes do walon. I mostrèt kel walon, c' est pår on lingaedje. Mins i polnut eto atåvler des forcoridjaedjes.

Les scrijhaedjes e walon sont sovint djudjî sol ritchesse en adjinçaedjes pår walons.

Les rcåzeus n' ont nén åjhey d' eployî ces ratourneures la. Et sovint uzer di des francijhas d' croejhete.

Sacwants adjinçaedjes tipikes del fråze walone

• adrovires
• Plaeçaedje di l' addjectif
• Adjinçaedje po + sudjet + infinitif
• Plaeçaedje des pronos coplemints divant l' aidant viebe
• Ratourneure avou vocial et vola
• Adjinçaedje li ci ki
• Cawete -ss
• Cawete -ès des addjectifs femrins pluriyals metous padvant

Emantchåjhe dins les accints do walon

Loucåde djeneråle

Les adjinçaedjes tipikes ni s' ritrouvnut nén del minme façon dins tos les accints do walon.

Li walon d' Nonne eyet do Coûtchant ont moens di traits d' sintake tipikes ki les cis do Payis d' Lidje et d' Namur. Mins pacô, c' est l' walon do Levant k' est pus près do francès.

Sacwants diferinces

• li plaeçaedje des pronos coplemints divant l' aidant viebe esta bén respecté, el fén do 20inme sieke, dins les scrijhaedjes soces di scrijheus di Lidje minme, et d' après Nameur. I n' a måy sitî metou come rîle so Tchålerwè et l' Basse Årdene. Les scrijheus nén scolés, pår après Lidje, Måmdey et Nameur, nel respectént nén nerén. Cåzu tos les cåzeus nel siervént pus.
• e 20inme sieke, li plaeçaedje otomatike d' èn adviebe ci / cial / vola u la après on sustantif avou ou prezintoe d' mostraedje si fjheut spontanêymint so tote l' aire walone foû do payis d' Lidje. Ci-cial poleut wårder ene emantchåjhe sins adviebe.

Dji n' a djamåy veyou ci ome ci (Nameur, Tchålerwè, Basse Årdene)

Dji n' a måy veyou cist ome (Lidje); mins on pout refoirci l' mostraedje insi: Dji n' a måy veyou cist ome cial.

• li passé simpe esteut corant sol walon do Levant e 20inme sieke. Aprume dins les scrijhaedjes, et pår dins l' djåzaedje des walon-cåzants nés-natifs. I n' egzistéve pus dins les ôtes coines del Walonreye. Il esteut disfondou (espaitchî) pa les soces di scrijheus kel replaecént på passé compôzé.
• Li cawete -ès des addjectifs femrins pluriyals metous padvant n' egzistéve dedja pus, diviè 1935, so l' Årdene nonnrece et l' nonne do Coûtchant walon (payis d' Couvén). Tocosté, elle esteut sovint roveye pa les dvizeus, et les scrijheus nén scolés.
• L' adjinçaedje li ci ki esteut cnoxhowe est respectêye tocosté, apus ki sol Hôte Årdene k' avént, come e francès, «ci ki» sins l' årtike.
• Après l' aloyrece «si» prezintant ene fråzlete nén reyele, on eployive li condicioneu so les troes cwårts del Walonreye, mins l' Durant Indicatif Erirece e walon do Levant.

si dj' åreu seu, dji n' åreu nén vnou (Nameur, Tchålerwè, Basse Årdene)

si dj' aveu sepou, dji n' åreu nén vnou (Lidje)

Alére

"Syntaxe du parler wallon de La Gleize" (Sintake do pårler walon del Gléjhe) da Louwis Rmåke.