Li radiactivité, c' est èn estat di sacwants atômes nén naturels, lomés dismantchûles u efouwés[1], ki volnut raler a ene estance naturele tot s' metant cwite d' on neutron, ou d' èn electron tot pierdant d' l' exhowe (fotons et, termetant, evoyî des rais atomikes.

si essegne

Sôres di rais atomikes candjî

End a d' troes sôres : les rais alfa, les rais bêta et les rais gama.

Po dire li veur, les rais alfa et bêta sont asteure waitîs come des bokets d' atôme (påtroûle atomike) et pus come des waches electromagnetikes.

Tins di dzashonnaedje candjî

Cwand on dismantchûle atôme si ctchandje e-n èn ôte elemint, on dit k' i s' dizashonne. Li dzashonnaedje prind on tins diferin po tchaeke dismantchûle atôme, muzuré pal dimeye veye.

Par egzimpe, li Cobal 59 a ene dimeye veye di 5,27 ans. Dj’ ô bén k’ après 5 ans et troes gros moes, gn a pus ki l’ mitan di çk’ i gn aveut å cmince. Pu co cénk ans et des pus tård, end a pus ki l’ cwårt, et hay vos nd åroz.[2]

Sourdant candjî

 
Commons
I gn a so les cmons Wikipedia des imådjes ou fitchîs son a vey avou l' radiactivité .
  1. noûmots atåvlés pa Lucien Mahin e tot ratournant e walon ene binde d' imådjes dessinêye pa José Schoovaerts so des dnêyes da N. Manager et C. Renier, ki l' tite, c' est: Gama-coûte, kimint k' ça rote?
  2. José Schoovaerts & Lucien Mahin; Gama-coûte, kimint k' ça rote? p. 14.