Li diåle maçon (fåve do vî vî tins)

Li diåle maçon, c' est ene fåve do vî vî tins la ki l' diåle promete di construre on grand bastimint so waire di tins, conte on paymint ki c' est l' åme do dmandeu.

Scultreye do Diåle k' espaitche di fini on pont pask' i s' a fwait emantchî dins on martchî d' vindaedje d' åme

Vindaedje di l' åme (riclame po on roman di ç' tite la)

Li pake est siné avou l' sonk do dmandeu.

Sôres di bastimints

Sapinse li fåve, i rvént totes les nutes ritirer ene pire po s' vindjî d' l' ovrî k' l' a-st emantchî.

• ene eglijhe come li cene d' Aviote
• on molén (Payis d' Lidje), come li ci des Fonds d' Cwåreu
• ene gregne (Basse Årdene, Braibant flamind)
• on pont (li pont do Diåle a Cahôr (Cahors), e payis occitan)

Fén del fåve

Gn a deus sôres di féns:

Ureuse fén

Soeye-t i ki l' diåle est djondou: i promete d' aveur fini divant l' aireur do djoû. Mins, al fén del nute, gn a on cok ki tchante, et i dmane on boket nén atchivé.

Oudonbén li diåle a prometou di fé troes travos ki l' ome lyi dmandrè.

Mins après côp, c' est impossibe di fini l' bastimint, ki ça soeye djusse a ene pire près come a Aviote. C' est l' cas des gregnes do Braibant flamind, et dins l' Basse Årdene. Mins eto dins des ôtes payis d' Urope.

Vola l' conte del gregne del Malplakêye a Longveye (e Roman Payis, la k' gn a on trô dins l' toet (dandjreus fwait po dner del loumire sol batire).

C' esteut on Lonviyî k' åreut bén vleu awè ene bele grande gregne. Il ala paker avou l' Diåle et lyi vinde si åme al condicion ki l' xheure soeye tote fwaite divant l' tchant do cok. Li diåle bouta fer tote li nute, et il aveut cåzu fini. C' est adon ki l' cinsresse ava l' idêye di sayî di fé tchanter l' cok divant les aires do djoû. Ale prinda oon live et s' aler mete dilé l' poyî. Pu, si mete a cafroyî les covietes do live, a môde d' on batmint d' aiyes des poyes ki s' dispietnut. Adon, li cok tchanta, et l' diåle diva leyî ouve, adon k' i gnè dmoréve co ene pitite plaece a covri. On a sayî mwints côps di fini l' toet, mins tchaeke côp, les panes volént evoye, et l' trô dmoréve dins l' toet.

Peneuse fén

Grossès pires des Fonds d' Cwåreu, aspitêyes dins l' Ambleve après l' distrujhaedje do molén do diåle

Dins l' ôte cas, li dmandeu djouwixh di s' bén ostant k' il est dit pol pake. Mins li dierin djoû, i gnè vént èn abominåbe oraedje ki distrût l' bastixhe. Et les rwenes dimanèt la po fé rsovni les djins d' après.

Cisse penuse fén la si voet avou les fåves di molén e Payis d' Lidje.

Dins l' cene do Molén des Cawetes, al Veye-do-Bwès, on mônî novea-vnou e payis, n' a sepou taeyî si deujhinme pire di molén dins les gros bloks d' arkôze k' i gn a vaila. Il a houkî l' diåle. I lyi a dné 25 ans. Al fén , li novea molén a stî distrût, et li mônî a peri avou.

Dins l' cene do Molén des Fonds d' Cwåreu, li mônî est disbåtchî pa l' setcheur, afeye, ou les grossès aiwes des ôtes côps ki vnèt espaitchî l' molén d' tourner. Li diåle lyi atåvele di basti on molén å vint sol crestea djondant. I fåt k' i toûne divant l' tchant do cok. Li feme do mônî k' a-st oyou l' martchî, si catche dins l' bastimint, ey mete on gros mairin dins le aiyes po ls espaitchî d' tourner. Cwand les coks tchantèt dins tote li vå, li diåle, k' a pierdou, distrût l' molén, touwant l' mônresse k' esteut dmerowe ådvins. Les pires do bastimint ont spité djus dins l' Ambleve ey elle î sont co.

Alére

• Marie-Christine Purper, Li mônî ds Fonds d' Cwåreu, Nosse Lingaedje l° 125 (djulete 2022) pp. 16-19.

Hårdêyes difoûtrinnes

• Tecses parexhous e l' Li Rantoele 79 (erî-såjhon 2016)
  • so Wikisourd: Li molén des cawetes ratournaedje da Joseph Docquier,
  • so Wikisourd: Les gregnes do diåle cas des gregnes