Ougniye (Åjhô)
Labiye ou Ougniye (fr: Oignies), c' est on hamtea d' Åjhô.
Djeyografeye candjî
Inte li payis d' Tchålèrwè et l' Basse Sambe sol voye di Tcheslet a Tamene
L' abeye candjî
A droete do tchmin, gn a on foirt grand bastimint.
El grande façade rectingulaire di brike est trawêye di troes rindjeyes di finiesses di diferinnès grandeurs et di deus ouxhs.
Li toeteure est coviete d' bleuwes-grîjès ardwèses avou dès pititès bawètes. I gn'a on strwèt ptit clotchî dsus l' copète. Rén d' bén atirant. Èst-ce ène casèrne, ène prîjon, ène maujone (po "s' î ripwazer" s' apinse k' on dit) po lès vîs odobén à apartèmints à bon mârtchi ? On s' pout dimander "kwè t-èt kèsse" passki, a bén î riwêtî, on n' diréve nén k' i gn'a dès djins po î viker ddins. Kèsse ki ça pouréve bén ièsse ? ça n'a nén l' aîr d' ièsse bén modèrne. Èt bén, i gn'a la pont d' mistêre, c' vî batimint la rimonte au Moyin Âdje. C' è-st on gros bokèt di c'ki dimère do prieuré Sint Nicolas d' Oignies fondé au XIVime sièke. Trévautchâdje au ddins dèl Comune d' Aujau inte lès deus guêres
Dispû, i gn' a branmint k'a kandjî, mins, si vos vnèz d' Tchèslèt, vos vèyèz todi dsus vosse drwète l' tot grand pârc dès Contes d' Oultremont. Londjèz sès meûrs èt vos alèz fé l' discoviète di c'ki dimère dès ancyinnès fwatches d' Aujau. Arivé dsus l' place dèl comune, vos vèyèz ène bèle grande uxh di pîre avou, sus li dzeû, "Gavre 1722" tayî au cizia. C'èst co l' intrêye di ck' èstéve l' fèyodal tchèstia, avou sès toûs èt sès dondjons, rayèles èt pont à rilèver, dès Princes di Gavre. Leû saurcô si trovéve l' lon do tchimin d' l' Èglîje d' Aujau batîye è 1732.
D'l' ôte costé, on avéve trawé ène grote, l' minme (!) ki l' cine di Lourdes, po l' Sinte Marîye d' Oignies. Po ènn d' aler au hamia do 'Faubourg", i vos faut passer pa pa-dvant lès pompes à euwe do vilâdje. Montèz ène gripète, à l' copète, è plin bwès, on fouyéve èt rissatchî dès tchaurlêyes di plastikès dièles à ène cinkantinne di mètes dèl cinse dèl Bèle Motte. Vos vla a l' cimintiére èwou dwamenut 4085 soûdârds françès di 1914. On n' a polu rilomer ki di 1200 d' cès brâves djins vinus sayî d' èspêtchî lès Almands d' s' instaler amon nos autes.
On ridischind à l' place d' Aujau po passer oute di c'k' èstéve li tchèstia èt dès sicoles k' on stî batîye dsus sès rwines. Au mitan d' vèts pachis, l' Bièsme sautèle di 7 à 8 mètes èt tchêre dins ène cuvèle d' ène dijinne di diamète. C' n' èst nén l' "Chute do Niagara", c' èst " l' Batte ".
On continuwe pus bas èt ariver à Menonry po londjî lès meurs dèl Glacerîye èt dèl fabrike di "Produits Chimiques". Lès deus usines, asteure è rwines, avîne sitî batîyes dsus lès têres dès mwinnes di l' Abîye. Nos vola arivés au Prieuré k' on vos è cauze pus bas.
Dins ène charte di 1226, l' richot ki va s' taper dins l' Sambe, èst lomé Bevena. Po lès Romins ça a stî Bebrona (richot dès castôrs : bièsses k' èlèvenut dès barâdjes à côps d' dints èt d' keuwe). Asteure, li Bième, ki soûrd à Orèt, passe pa... Bièsme èt vinu fé toûner ène machine dins l' Pârc do Conte d' Oultremont à Préle.. D'l' èstacion d' alimintâdje d' Aujau èle coûre viè l' bate. Là, avant d' plonker pus bas, on brès s' diridjéve po s' vûdî dins lès basse di "l' Ètang", passî pa pa-dvant l' Èglîje k' è là audjourdu èt fé toûner l' rouwe d' on molin d' l' abîye. Après awè ridé pa padzos, èle rivnéve au djoû èteure l' Glacerîye èt lès "Prodwîts Chimike". L' ôte brès, pus stokasse, après awè tchèyu d' sèt à ût mètes à l' bate, aléve euwer lès pachis d' Aujau èt d' Menonry, l' têre dèl "Couturèle", s' faufiler dsos l' grande voye èt fé l' frontîre inte lès wêbes do tchèrbonâdje d' Labîye-Aujau èt l' Glacerîye avant di s' plonker è Sambe inte lès quais d' kèdje èt diskèdje dès deus usines. S' coûsse fiève dins lès vint kulomètes.
Dins lès anêyes 1947 à 1954 sès eûwes s' ont sovént sipaurdeuwes dins l' cwartî d' Menonry èt î monter djusk' auzès fènièsses. L' Sambe î rimontéve vûdi s' tro plin. On a fini pa arindjî çoula è rarindjant lès costés dèl rivîre. Ène dîgue di béton a stî coulêye dsus l' drwèt costé dèl Bième èt on a co rimètu dès pus wôtès têres è astantches pa padrî. L' ovrâdje s' a fini èviè 1955 pa ène bèle passerèle, sièrvant di tchimin di halâdje, à l' djontûre dèl Bième avou Sambe.
L' Sambe Do tins d' Djulius Cèsâr, on conèxhéve dèdjà l' Sambra. Au VIIime sièke on l' l' ome Zambre, è 840 ça divint Sameza po divnu Sambre è 1093. Dins s' lîve "Maubeuge et sont Canton", Z Pièrard dit : " L' Sambe ni cole nén todi à l' minme vitèsse. Èle soûrd à Landrecies à 135 mètes po ariver à 128 mètes à Maubeuge. C'èst ptète po çoula ki lès Cèltes l' arîne lomêye "samhac" (paujêre) "bera" (cole). Di Sam-hac-bera on aréve fait Samera èt po fini Sambe. Do tins d' nos ratayons sès costés èstîne tot bwèsés èt, avou dès fwâtès plouves, sès richots lî amwinrnîne branmint d' euwâdjes. Èle si coloutéve adon dins dès laudjès valêyes, s' lét èstéve à l' astchéyance fait d' rotches, di têre odobén d' dièle avou tèvôzé dès profonds traus. Tot ça lî donéve on wachotant corant bèrolant à dès diférintès vitèsses èt profondeus. Mins ça n'a nén èspêtchi lès Romins d' awè dèdja ène flote di batias dsus Sambe. L' "Classis Sambrica" avéve si principau kwartî à Maubeuge. Bén shûr i gn'avéve wêre di ponts èt on avéve sovént pîds po passer d' ène rîve à l' ôte, lès batias èstîne bén fwârt plats èt cauzu ki dès radôs. i gn' avéve pont d' rûje avou ça, nén dandjî do trafik dsus l' eûwe, lès tchaurs èstîne dès pus stokasses èt po lès lètes do timps on avéve lès djins ki faléve po râde coru di "vila" à "vila". Au XVIime sièke, l' seigneûr di Faurcène èstéve li maîsse dèl rivîre dispû l' bûse do vivî do covint Sint Francwès à l' limite di l' hamia d' Pîrontchamp djusk'au Culot d' Tèrgnêe. I s' î féyéve payî ène tacse pa tos lès batias ki montîne. Il lès fiéve "fourloker" (visiter) au vî tchèstia. I profitéve ètou di tot lès cayèts, ranchisses, ârbes, bidons di totes lès cougnes (èt di c'ki lès noyîs avîne dsus zèls) ramwinrnés dsus sès têres pa lès grandès euwes.
L' Sambe vént don d' France, dèl Forèt d' Nouvion à l' Aye-Cartigny (o l' Haye-Èquivèrlèsse) à 14 kulomètes d' Avèsnes, adlé Fontenelle (Aisne) à 220 mètes di wôteu. Èle a bèrwètéve sès eûwes 87 kms èl France èt lès fé wachoter 107 è l' Bèlgike. Avou nosse mîje è canau è 1824, èle n' î tribole pus ki dsus 94 kms 353, po 50 kms 332 dins li Hennau avou ène moyinne laurdjeû d' 21 mètes. Dins l' Basse-Sambe, li nèviyâdje èstéve auji mins passé Châlèrwè (l' Charnoy do tins) on n' poléve si sièrvu ki d' radô po tchèrwer lès bwès côpés. È 1690, lès plats batias kèrdjîne tot d' minme dins lès 15 à 20 tones mins il lès faléve sovént satchî avou dès tchivaus po passer lès bassès euwes. L' armêye d' Lowi XIV, après awè pris Nameur, s' a intèrèssî à mia fé arindjî l' rivîre èt l'amwinrnadjî po z-î fé passer aujîmint tot cki lî faléve po sès soûdârds. È 1692, l' Pont d' Tèrgnêye avéve 6 arvôs macnîs avou dès grossès pîres rissatchîye dins l' bwès do Ptit Try. Dins l'cine mitan polîne passer dès batias di 30 tonias. L' pont d' Pondloû èstéve li d' bwès èt mau ètèrtinu. I faléve sovént mia chwèzi d' passer au truviès dès euwes. È 1670, l' Sambe a profité d' grandès euwes po kandjî d' voye èt n' pus passer k' à costé do pont. I n'a lontimps pu pont sièrvu. È 1820, l' bokèt d' Sambe ki passe dins Aujau èstéve compris dins l' 7ime bî, ki va d' Couyèt à Grognaux.L' reuwe do Campinêre a stî tracêye è 1835, l' reuwe Paul Pastur ki pwartéve li nom di "Baty dès Broûs" èstéve li principâle voye do Sûd dèl Comune èt s' prolondjî djusk' au "gué" d' Pondloû. Faut dîre ki lès tchèrbonâdjes come lès fwadjes ni s' intèrèssîne nén à l' rivîre èt n'î voye ki wêre d' intèrêt po zèls. Au XVIIime sièke s' èstéve malauji d' passer pa l' pont d' Tamène. Monté d' bwès i barlokéve èt tchèyéve pa bokèts. Po fini, è 1704 i s' a tot tapé è l' euwe. Ribati, il a stî "sikèté pa lès troupes di soûdârds" èt rimètu d' astok à cink arches è 1750. Il a falut ratinde 1829 po ki l' Sambe fuchisse douviète aus batias di 200 à 230 tones. (È 1945, on a fait pèter l' pont k' èstéve adon bati d' fiêr. Rèfudjîs dins lès cauves di l' Abîye dispû sakants samwinnes, lès djins d' Aujau montés dins l' gûrni è nn' ont vèyu monter lès fumêres. Dj' èstéve là.)
Lès oridjines d' Aujau Aujau rimonte à fwârt lontimps. L' tèritwêre èstéve, dins lès anêyes 958-960, do bayâdje di Gngnape, pa Herebrand, Conte di Barbençon, . Aizeau èst lomé dins lès papîs è 1020 èt Aiseau è 1306. L' roman mot "Aize", "Aice" (è bas-ltén Aizium) voléve dîre cinse, mètêrîye o maujone èt, pa sitindâdje, vilâdje. Dès djins î vikîne dèdja do timps dès Romins. On î a trové lès rèsses d' ène vila do prumî sièke avou dès ardwèsses (imbrex, come î dijîne), dès pots, dès manôyes, on tchaufâdje central (l' hypocauste : sistème di sitûves po chandi lès tchambes èt lès places po s' î bagnî), evd.. On a minme ritrové leû cimintîre. Avou lès fouyes di 1875 èt 1878, on a trifouyî dins l' "Tombe do Tchèf" (on "tumulus" : tiène amoncèlé po z-î mète on "grand" mwârt). On "diverticulum" (chavêye è cou d' satch) mwinrnéve auzès "Fwadjes". C'èst d' vêla k'au XIXime sièke on a rissatchî lès tones èt lès tones di crayats, k'on a lomé d' "sarazins", ki datenut k' do timps dès Romins o minme do Wôt Moyin-Âdje. On î fabrikéve do fièr.
È 1170, Ghislain, tchèsturlin d' Biaumont, vind aus rilidjeus d' Aulne po 360 lîves (dès caurs, nén do bûre !) s' têre d' Aujau. Baudhuin, Conte di Hennau èt Djan de Roche, ki lî avîne doné come fièf, è n' èstîne d' akwârd. Dîj-sèt ans pus taurd, kat fréres î arivenut po fonder l' preûré di Sinte Marîe d' Oignies. I sont dzo l' protèction da Baudhuin d' Loupougne k' èst Sègneûr d' Aujau èt di s' feume Ode. I vont lzeu doner l' dîme d' Au Roû, lès pachis d' Courioul èt l' patronat d' Mougnelêye. L' famile da Baudhuin va dimèrer propriétêres dès têres po l' mwins d' cint-cinkante ans au long. È 1212 on novia Baudhuin (ki s' feume Zabèt èst lomêye dins dès papîs di 1227) fait l' bistoke aus mwinnes di sès drwèts d' pèchî è Sambe. È 1204, l' paroche d' Aujau comprind ètou Mougnelêye èt Au Roû. È 1227 on trawe po l' bî dè l' Bième èt on distrût on molin à l' Bate. Lès eûwes vont sièrvu pus taurd po lès ètangs d' Aujau èt po l' Glacerîye d' Labîye. On ôte molin avéve sitî bati à l' place k' ont pris lès batimints dèl Soce dès Euwes di l' Arondissmint d' Châlèrwè. Dins lès papîs di 1251 à 1290, on trouve Oston d' Aujau ki, è 1284, a è fièf di Nicole di Condé, sîre di Môriamé, 25 livrêyes di têre à Boswè. L' tampon (sceau) d' Oston dsus ène fouye do 19 di mârs 1290, pwate ène binde di cink lozandjes avou on sèmâdjes di pititès boles (billettes) come sakantès ôtes familes do Brabant o d' Nameûr di cès timps la.. È 1305, l' tchapèle St Martin d' Aujau èstéve dins l' tchèstia do Sègneûr (on novia Baudouin ki vike djusk' è 1334). C' èst d' lèye k'a rèchu l' paroche. On a ratindu 1700 po î mète l' batch po lès batèmes, mins è 1731 on dècide di bodjî l' Èglîje di place èt d' mète li cimintêre autoû. Come li Roû èstéve tot d' minme tro lon (asteûre on l'a ratachî à Fosses) do vilâdje d' Oignies on î avéve dédja mètu à place on prête è 1698.
Divant d' è nn' ariver à ça, i nos faut dîre ki Djan d' Flande, Conte di Nameur, èt Baudhuin d' Aujau, avîne riconxhu ki l' têre d' Aujau rilévéve do Brabant èt nén d' Nameur come ça l' èstéve po Molengée (Mougnelêye). Si bén k' è 1353, Djan III, duc di Lothî èt do Brabant, va doner à pèrpète l' sègneûrîe d' Ajau à Djan d' Brabant (Brant k'on dijéve) k' èstéve di sès bastauds. Lès tchivalîs Brant vont dimèrer pus d' 150 ans lès maîsses d' Aujau. Onk di zèls, l' 16 di may 1439, a comincî l' uzance dèl "haquenée de la Mariée". Mossieur l' Baron de Stassart è nn'a conté l' istwêre dins lès Anales di l' Académîye d' Bèlgike : "L' sîre d' Aujau avéve shûvu Filipe li Bon dins sès militêres voyâdjes. Djâke, s' fiyeul, lèyant la s' kèdje di djardinî avéve chwèzi dèl shûre èt d' prinde sogne dis sès ârmes. Il a stî si vayant k' il a polu mète foû s' Sègneûr d' ène mwêje passe èt l' sauver d' én vilin côp. Rivnu à Aujau s' maîsse a volu l' bistoker pou ça. Djâke vèyéve voltîye ène bauchèle di Tamène èt l' aler sovént vîre. L' apurdichant, l' seigneûr d' Aisal a dècidé d' aler li-minme lî dimander l' intrêye au popa èt lî dîre k'il avéve dècider d' instaler Djâke dins l' mèyeuse di sès cinses èt ki lès noces aléve si fé dins s' tchèstia. Tot s' a don arindjî insi mins, l' djoû dit po l' marâdje, l' mame dèl bauchèle ( ki s' loméne Djanète) à tchèyu dins èn trau. Bén èchu, è sayant dèl rissatchî, il a falu ki l' fèye si twardiche si pîd. Si bén ki l' sîre d' Aisal l' ala fé cwêri avou s'pu bèle haquenêye (ronssine) dsus l' kine on l' a vèyu trévautchî dins tot l' vilâdje di Tamène. Après l' bènèdision, l' djonne mariêye n'a nén stî capâbe di danser come lès ôtes. Tot ça n' l' a nén èspêtchîye d' ièsse bistokêye come il l' faléve èt Djâke a dimèré à s' costé." L' "bailli" s' euchant rindu conte ki, dsus lès têres d' Aujau, i gn' avéve trop pau d' bauchèles po l' nombe di valèts, inte deus lampêye, è djôza au maîsse di maûjone. "I gn'a rén avou ça, bailly, lî ricassa l' sîre d' Aujau, po mète li pîce au trau, dji i vous k' a todi on mète ène haquenêye di mès stauves au sèrvice dès omes didci k' îront cwêri èt marier ène feume d' au lon èt l' ramwinrner avou tos lès oneûrs." Djan Brant III a fait mète ça dsus papî.li 16 di may 1439 èt l' costume a continuwé djusk' è 1794, l' arivêye dès Françès.
È 1430, lès Lîdjwès s' sont vinus fé bate à Aujau pa lès Nameurwès ki, n' si contintant nén dça on co stî mète li feû à Tchèslèt. È 1506, lès fwâdjes èt usines di Claminfwadje ovrîne au mia. On è cauze co dins lès contes (dènombrimint) di 1500; l' Seigneûr fait on mârtchi avou Djan l' Rossia, makeu d' Aujau, po ki louwiche lès instalâcions à Pîre Ubêrt. I chèneréve ki tot à toûné à rén èviè 1730. È 1554, lès batimints d' l' Abîje d' Oignies (Labîye) sont brûlés pa dès tourisses do Rwè d' France. I faut sawè ki, dins cès anêyes là, Tamène èst côpé è deus.: ène paurt dès têres èst dsus lès têres di Nameur èt one ôte - Tamène-vile - riléve dèl Principoté di Lîdje. L' Abîye a c' bokèt-la è "fièf". Après 1556, on mariâdje fait ki l' têre d' Aujau va kiter li famile Brant po passer dins lès mwins dès de Gavre. È 1559, l' paroche d' Aujau passe do diocèse di Lîdje au cia d' Nameur èt riléve do dwèyèné di Fleuru. Èt, li 25 d' avri 1625, l' têre d' Aujau va divnu on markizat po lès de Gavre (dès Gantwès, aparintés aus Somerghem, aparintés aus Schoevaerdts... mins ça, ça riléve d' ène ôte istwêre). È 1702, l' vilâdje è rèqui d' foûrni kat omes èt on mitan (?!) po nd' aler à l' guêre. I duvenut s' prèsinter à Gngnape à s' n' Ècsèlince li Prince 't Serclaes èt ièsses incorporés dins lès soûdards do Rwè. Li mayeûr d' Aujau réclame trwès omes au prieûr èt ça fait margaye po l' tirâdje au sort. L' Abîye a danfjî d' branmint d' bouteus : po sès molins à farène èt ôle, l' soyerîye, l' fwadje do marchau, l' atèlî d' tchèronâdje èt tot lès cias ki co faut po lès cortis èt sièrvu d' mèskins. È 1709, l' Abîye achète l' cinse di Royêe. È 1713, i gn'a dins lès 109 mwinâdjes dins l' vilâdje. È 1731, i faut payî dès censes au Seigneûr po fouyî po l' tchèrbon. È 1724, l' vilâdje d' Aujau, avou Ligné, Sombrèfe, Wanfèrcêye, Mèlèt, sont ratatchîs au duchî d' Brabant. Leû djins polenut i d' aler vinde leus dinrêyes, ossi bén k' dins l' Conté d' Nameur, sins awè à z-î payî dès tacses (tonlieu). È 1729, on tape à têre l' vîye Èglîje d' Aujau. È 1730, on comince à è bati ène novèle adlé l' tchèstia èt au mitan d' on ête. È 1732 on fait li dmande au Rwè po polu bati on pont dsus l' Sambe inte Aujau èt Mougnelêye. On s' plin dès grandès êuwes k' arivenut ossi bén "è l' iviêr ki l' èsté". È 1734, li Wôte Coû (Mayeûr, scabins, evd) fait l' rilèvé dès maujones, béns èt èritâdjes do markizat d' Aujau. On î cauze do tchèstia, di l' Abîye, dès molins, evd èt di 110 maujons (èles ni sont k' wêre a valu ène miète, èle sont d' bwès, d'coches èt d' dièle), dsus lès têres d' Aujau ki compurdîne co Au Roû, Clamwinfwadje èt Mougnelêye. È 1735, l' Marki d' Aujau dit "oyi" à trwès soçons ki volenut s' instaler dins l' vîye fwadje d' Aujau èt î bati on fornia à fonde li fiêr. I s' poront sièrvu di tos lès vîs ostis dimèrés dsus place. È 1737, il gn'a dja dîj ans ki Djan-Djosèf Pèstiaux fouye èt satche do tchèrbon à Aujau. Tos lès ans il a à payî 28 florins d' drwèts au Seigneûr.
AKE DI FONDMINT DO PRIYEURE Baudouin, tchivalî d' Loupougne, èt s' feume Ode, fondenut èt dotenut l' priyeuré d' Sint Nicolas d' Aujau, dès règulîs chanwinnes k' èstîne do diocèsse di Lîdje, audjoûrdu d' Nameur, l'an 1192, avou l' asprouvâdje do Prèvot do chapite di Fosse. Au nom dèl Sinte èt in inpaurtyâbe Trinité, Mi, Henri, pa l' mèsèricorde di Diè, Prèvot d' l' Èglîje di Fosse èt dwèyin, come tot l' colêdje dèl minme èglîje, fèyant conèche ostant aus djins vêci k'auzès djins à vnu, ki Baudouin, Tchivalî d' Loupougne (Loupon), èt s' binamêye feume Ode, avou l' asprouvâdje dès parints èt amis ki duvîne dîre oyi, ont, po l' salut d' leû âme, ripwarté dsus l' auté d' l' èglîje Sint Fouyin d' Fosse, à l' uzâdje dès fréres au sièrvice do Seigneûr dins l' èglîje Sint Nicolas à Oignies, èt ça, avou come tèmwins lès nôbes èt lès clérs ki sont lomés pa dzo, l' Seigneûr Albèrt, èvèke di Lîdje, asprovant ètou l' bistoke èt l' confirmant : l' dème dèl ville lomêye Au Roû, l' têre lomêye "lès Bouteûres", l' dîme do for à Oignies èt l' drwèt d' acwêri lès têres d' autoû, dès bonîs dèl têre djondant l' èglîje Sint Nicolas èt co l' drwèt d' patronâdje dins l' èglîje di Mougnelêye. Avou èto l' condition k' lès Fréres po todi au sièrvice do Seigneûr dins l' èglîje Sint Nicolas à Oignies, aront ètîr èt sins arnauje, l' dème k'on a dit èt tot c'k'on l'zeu co poréve doner. On radjoute ki, tos lz ans au comincmint do Carinme, l' èglîje di Sint Nicolas va payî à l' èglîje di Fosse on dènî d' aur dèl valeûr di 12 denîs dèl manoye publike, èt ki, l' èglîje di Fosse doneréve à l' lomêye èglîje d' Oignies, po l' payemint fait, patronâdje èt disfinse. Il èst èto dècidé ki lès Fréres di l' èglîje di Sint Nicolas s' vont chwèzi on Prieûr k'a dèl dignité èt ki l' lomêye èglîje di Fosse va dîre sins résèrve oyi po tot Prieûr o Prélat lomé èt trové digne. L' Prieûr va ètabli ètou l' prête di l' èglîje di Mougnelêye; l' èglije di Fosse è fèra l' présintâdje à l' archidiake. Po fini, l' Prieûr riçuvra dins l' lomêye èglîje, avou l' akwârd di sès fréres, lès fréres ki lî chèneront digne èt i n' ara mauy à lès prèsinter k'aus fréres di vêci. D'on ôte costé, po k'tos cès ponts fuchenuce bén rilés èt ki tègnenuche bon, nos lès aspouyons do saû d' l' otorité d' Sint Fouyin, martîr, èt do nosse avou l' disfinse d' wazu è nd' aler conte lès rwèts dèl lomêye èglîje èt di ck'on dit dins c' n'ake ci.
Sont lès tèmwins d' l' afêre : Henri, Prèvot d' l' èglîje di Fosse Maisse Anselme, Dwèyin Maîsse Robert, Prèvot d' l' èglîje St Pîre di Nameur Maîsse Bèrnard, Bauduin Fabèr, artizan Baudouin do Martchi Fouyin Djan d' Aujau Henri d' Marbé
Po c' ki èst dès tchivalîs tèmwins d' l' afêre Manasses di Prêles Wauthier d' Marbé Djâke di Sombrèfe Sigèr di Ham, Djan, s'fi Djan d' Auvlèt, Filipe di Tamène (Thamine)
Publikmint fait l' an d'l' Intchaûrnacion do Seigneûr, 1192.
FONDMINT DO PRIYEURE SINT NICOLAS
È l' anêye 1187 ki Nosse Seigneûr a vnu au monde, kat fréres : Henri, Djîle èt Djan, prêtes, Ugo, orfêve, èt Marîye leu moman ont kité Walcoû, leû dâgne dispû todi. Djîle, l' pus vî, aumonî do Tchivalî Wéri, seigneûr d' Walcoû, î fiéve mèsses èt ofices èt passéve branmint d' timps è patrenôtes dins l' tchapèle. Lès djins do tchèstia n' compurdîne nén ki fuchisse ostant dèvôcieûs èt l' racuzer d' awè muchî è cofe di trèsôrs dins l' tchapèle ki n' avéve ki li à ènn' awè l' clé. On skèta l' bwèsse è pîces po n' î trover k' dès cayèts do culte, deus vèrdjes èt on instrumint (cilice) à s' fé mau tot seû. Djîle ènn' a stî disgoté di l' vikêrîye avou lz ôtes, i s'a dècidé, èt sès fréres avou di s'fé mwinne. I z-ont vindu totes leus afêres èt, avou leu moman, avîne nd' alé foû d' Walcoû. Leû popa, én bordjwès bén caurlé, avéve dèdja s' place è l' ête. I z'ont arèté leu trote à Oignies ki leû chénéve prope à z'î viker éne mêrseule èt bén rilidjeuse vikêrîye. I n' î avéve adon k'ène modèsse tchapèle di bwès, consacrêye à Sint Nicolas, èt k' én Seigneû do vichnauve avéve doté di trwès pouyes di rinte. I z-ont trové k'ça leu convinéve èt i s' sont instalés la. I z-èstîne si djintis èt si plin d' pitié ki Baudouin, Seigneûr di Loupougne èt d' Ayseaux, èt s' Feume Ode (k' on donéve come "venerabilis") vont doner aus fréres (k'on va bén râde dîre 'd' Oignies') l' dîme d' Au Roû, l' têre dèl Couturelle, l' patronat d' l' èglîje di Mougnelêye èt lès autoriser à z-achèter én bonî d' têre autoû d' leu priyeûré. L' Abîye Sint Nicolas d' Oignies èstéve fondêye èt xhûre lès riles dès chanwènes règulîs d' Sint Augustin. Djîle di Walcoû è divnéve li prumî prieûr.
Dins lès anêyes k' ont shûvu, lès rilidjeus s' sont sovént fait bistoker ostant pau Seigneûr d' Aujau ki pa ds'otès djins d' done come lès sîres di Tamène èt d' Wanfèrcêye. Èt dès novias "cènobites" (djins ki vikenut voltîye èchène), come sakants chanwinnes d' Aune, atirés pa leû fèrveû, di s' vinu mète avou zèls.
L' 24 d' awous 1204 (L' IX dès Calindes d' Awous 1204), l' èvèke di Lîdje, Hugues di Pierrepont èstéve la po béni l' èglîje batîye à l' va-vite à l' place dèl vîye tchapèle di bwès. Èle èstéve administrêye pa deus chanwinnes règulîs, mètus èto dsos lès riles do monastêre di Sint Augustin mwinrné pa én stokasse èt bén vèrtuweus priyeûr. Chake à toû i dîjenut mèsse èt fé catèchisse. Dès ofices sont éto cilêbrés pa dès règulîs chanwinnes di l' Abîye. Oignies rilévéve do diocêse di Lîdje, ki confirméve tos lès lomâdjes, èt n' èstéve nén riloyî à ène congrègation. L' septentional bas-costé do monastêre sièrvéve d' èglîje po l' paroche. L' auté èstéve dèdicacé à Sinte Marîye-Madelinne. Lès dimègnes èt djoûs d' fièsse on n' chantéve mèsses è vèpes qu' au maîsse auté do keûr. Au XIIIime sièke, i gn'î avéve ène fabrike, én maurlî èt on cimintîre. Sins ratinde lontimps, l' rilomêye dès rilidjeus d' Oignies s'a spaurdu au lon èt lès djins d' acoru, atirés pa leus prêtchâdjes èt pa l' béneureuse Marîye. Djan d' Vitry èt Djan d' Nivèle î sont vnus s' fé admète. L' frére Ugo î ovréve au mia sès bés calices èt cibwêres (on pout co è vîre à Nameûr èt Paris). On lzeu èvoyéve di tos costés dès précieusès rèlikes, dès sacrés vâses, dès ornèmints d' pri, èt lès pâpes di leu doner à rlaye dès privilêdjes èt dès induldjinces. Dès pèrsonâdjes di pwèds volîne î ièsse ètèrés (come Djan di Dinant, Djèrtûde di Merlemont, Djèrârd di Marbé, Henri di Ham èt sakants dèl famile du Chenois ki, po ène paurt, èstîne seigneûrs di Tamène). Dins lès prumêrès anêyes do XIIIime sièke lès afêres do prieuré ont stî rade au pus mia. Lès dons d' maujons èt d' dîmes tchèyîne di tos costés : l' ritche Zabèth di Mèrbe èt on Godfrwèd lzeu abandone leûs paûrts di dîme di Vôjnêye èt leû vént tchêre ètou lès dîmes di Brujlète, di Soûr-su-Sambe èt d' Wanfèrcêye, dès béns à Vichnèt, Royêe, Minvèrgnies, Èrbau, Èrnâdje, Bauvètchén. Lès pélèrins n' mankîne né d' rimpli lès tchirlikes di leûs caurs po l' agrandichmint d' l' èglîje èt branmint d' prêtes come di laïcs ni rovèyîne nén d' coutchî l' Chapite d' Oignies dins leus tèstamints. Lès batimints è sont bén râde divnu tro strwèts. Viè janvî 1228/29 Djâke di Vitry vént leu béni ène tote novèle èglîje avou cink autés. Po dès novias batimints, l' pape Grégwêre IX lzeu fait ène bole d' indulginces li 19 d' avri 1234. Lès rilidjeus s' avîne ritrové à doze, mins au XVime sièke i s' èstîne à vint èt à vint-trwès è 1788. A leû arivêye, i gn' avéve nèlu dsus lès têres d' Oignies. Avou tos lès djins k'i z-î ont stî atirés, maugré k' i n' î uche pont d' pont po passer di l' ôte costé d' Sambe. L' conte di Nameur è 1265, 1289 èt 1295 s' a shûrmint froté lès mwins d' auje à voye lès liârds d' achîje kça lî rapwartéve dèdja. Pidjote à midjote, l' modèsse "coenobium" s' a kandjî è on grand batimint ki s' vèyéve ralaurdji à chake sièke. On s' a insi acostumé à lomer Abîye cki, à l' vîre si riglatichant, n' poléve pus ièsse on simpe priyeuré. Dins lès pus vîs règlumints d' Oignies ont ricomande di nén tro dovièt lès pwates auzès laïcs ki, lès bén acueili èt lzeu doner à coutchî, n' poléve ki lès èspêtchi di studiyî èt d' tûzer. Lès rilidjeus d' Oignies n'ont may sitî capâbe di s' ployî à dès parèyès riles, i z-ont todi stî laudjes di leû ospitalité. Dèdja au comincemint do XIIe sièke lès biografes dèl Béneureûse Marîye li scrîjenut èt lès contes à paurti do XVIime sièke moustèrenut ki lès dispinses po l' amougnî èt l' lodjmint dès "hostes et sourvenants" n'ont nén discréchu. One grande paurt do moustî èst risièrvé aus ètrandjîrs k' èstîne ossi bén "pèrmamants", "po on timps" ki "d' passâdje". Lès prumîs signîne minme on contrat po î dimèré djusk'a leû mwârt èt dins lès conditions d' leû rang; lès deuzyinmes vinîne è ritrète po s' î ripwazer èt s' rapauji à cwète; lès trwèzyinmes vinîne po ène simpe visite. È 1784, l' kwartî dès ôtes compurdéve chîj tchambes èt kat dsus l' plantchî. Totes avou cabinèts èt dègadjimint èt fwârt bén meublêyes. Lès léts, à l' môde do timps èstîne "à l' Impérial", "à baldakin", à "l' Turke" o co è "tombe". L' vichnauve do monastêre s' a mètu à s' rimpli : dès batimints ont rèchu d' têre, cinses d' èlevâdje èt d' cortiyâdje, on molin po l' farène, ène boulèdjerîye, ène fwadje, ène brèssène, én "labororatwêr" di pètche, dès atèlîs d' charpintîs, d'menwîserîe, d' tchèrons, d' tonèlîs, d' ardwèsîs, én molin à ôle, on po lès scwaches, ène tanerîye èt ène soyerîye d' bwès; il faléve dès djins po fé toûner tot çoula come pou fé l' buwêye, s' ocuper dès stauves, dès pourcias, dès cortis èt pou mwinrner lès èrêres. Avou lès vârlèts ça fiève dins lès 35 djins, d' Oignies o do vichnauve, d' ègadjîs. On n' lès payéve nén aus pîces, mins i z' avîne po tote leû vikérîye l' amougnî èt l' lodjemint dins l' priyeuré. I duvîne bouter d' après leus âdje èt concèxhances. Divnu vîs on continuwève à awè sogne di zèles come po leûs mèsses d' ètèremint, l' place dins l' cimintêre èt on célébréve minme l' anivèrsêre di leû mwart. Bén shûr, c' èstéve tot parêy po lès djins do poulî, l' pwartî, l' marchau èt minme li mèskin do pryeû. Kand i gn'avéve ène guêre o do dandjî, l' monastêre sèrvéve d' abri po tot lès djins èt lès seigneurs dès environs. È sètimbe 1693 kand Chalèrwè a stî ataké, lès Tamènwès sont vnus ètou s' rèfudjis dès mwès à Oignies. I gn'a k' on Martin Gillot à n' awè nén volu î vinu. Lès soûdards l' ont tuwé èt taper s' cwârp è Sambe. Lès pauves riçuvîne do pwin aus pwates do monastêre come di l' èglîje aus sèrvices d' ètérmint, aus fièstâdjes èt aus mwêjès périodes. Au timps dès fwatès djalêyes d' 1783 èt 1784, on a doné 947 florins aus nècèssiteus.
C' n' èst nén po ça ki l' comunôté èstéve à iute di tos lès trobles èt èburtakes, leus têres ont vèyu dès bates sî passer au Moyin Âdje. Au XIVime sièke, do timps ki lès contes di Nameur èt lès ducs di Brabant si plotîne sovént, deus dès prieurs ont pèri di fèle mwart. Kand lès Lîdjeus î sont vnus è 1430 èt kand Châle V s'a batu conte Frâncwès I è 1554, l' rèdjion a stî dès pus misbridjîyes.
Po dès sièkes au lon, l' prieuré èt lès seigneurs d' Aujau ni s' sont nén vèyus voltîye. C' èstéve sovent margaye inte zèls èt lès procès n' ont nén manké.