Gotama Bouda

Sidårta Gotama (e sanscrit: Siddhārtha Gautama; e pali: Siddhāttha Gotama), c' esteut on mwaisse espiritouwel indyin. C' e-st a pårti di si acsegnmint kel boudisse s' a-st enondé.

Mwaissès dnêyes

On n' sait waire cwand sk' il a vnou å monde ni cwand sk' il a morou. S' apinse les rcwereus des annêyes 1800 et des, il åreut skepyî aviè 563 dvant Dj-C eyet morou aviè 483 dvant Dj-C. Asteure, on pinse pus rade k' il åreut dhoté aviè 410 u 400 dvant Dj-C, mins tolmonde n' est nén d' acoird.

Après s' moirt, ses shuveus s' ont metou a conter des rapoitroûles so s' vicaedje, ses cåzaedjes eyet les rîles k' il aveut metou so pî. Li mexhon des cåzaedjes då Bouda a stî metou so papî 400 ans après s' moirt.

Vicåreye

Sol vicåreye da Sidårta Gotama, on n' sait po dire ki çou k' est rapoirté dins les scrijhaedjes boudisses.

Skepiaedje

Si pa esteut on rwè, li mwaisse del nåcion des Chakias. C' est ça k' il a stî eto spoté Chakiamouni ("li sûti d' amon les Chakias"). «Gotama», c' esteut si no d' famile.

Li nute ki Sidårta a skepyî, si mame, li royene Maya, a sondjî k' on blanc elefant avou shijh grands dints moussive e s' droet costé; adon, dijh moes lunreces pus tård, li Sidårta vna å monde foû di s' droet costé.

Li djoû kel Bouda skepia, c' est on djoû d' fiesse ezès pays do boudisse teravada.

L' efant fourit lomé Sidårta, çou ki vout dire: "li ci k' adiercixh si côp". Des priyesses anoncît ki l' efant dvénreut soeye-t i on grand rwè, soeye-t i on sint ome.

Djonnesse eyet mariaedje

Sidårta estant on prince, on bastixha por lu troes palås, onk po tchaeke såjhon did vaila. Come si pa voleut ki s' valet divnaxhe on grand rwè, i decida d' el reclôre por lu n' rén aprinde del rilidjon et n' rén aprinde sol sofrance des djins.

Cwand Sidårta ourit saze ans, i maria ene cuzene da lu et il ava èn efant avou leye, Rawoula. Sidårta passa insi 29 ans a Capilavastou (e Nepal d' enute). Ca bén ki s' pa lyi dnéve tot çou k' i poleut aveur håsse, i sinteut bén k' i gn aveut nén k' les béns et les åjhminces dins l' veye.

Endalaedje

A 29 ans, Sidårta cwita s' palå. Mågré ki s' pa aveut sayî do catchî les fayés, les vîs, les minåbes, Sidårta veya on vî ome. Tot cacame et tot sondjåd, i compurda k' po fini, tertos dvèt divni vîs et mori. I voyaedja co et rescontrer on fayé, on cadåve ki poûrixheut eyet èn acete. Adon, tot saizi, i decida do mwaistri l' viyesse, li maladeye eyet l' moirt tot vicant come les acetes.

I peta å diåle foû di s' palå eyet divni on moenne, bribant po viker. I tchoezixha des såvadjes omes come mwaisses et vica avou zels. I saya d' avni å dispåpiaedje tot si spanixhant d' cåzumint ttafwait, minme di l' amagnî, eyet tot s' fijhant do må. On djoû, Sidårta esteut si flåwe k' i touma e l' aiwe et k' i manca bén di s' neyî.

Adon, i tuza å pazea k' il aveut tchoezi do shure: i s' sovna k' estant gamén, il aveut ddja parvinou a esse rashonné so lu-minme tot rwaitant s' pa fé ene simpe bouye di tos les djoûs, et k' ça aveut stî bon eyet rafristant.

Li dispåpiaedje

C' est insi ki Sidårta trova li pazea do mitan: ene voye ki s' tént erî do trop come do trop waire, del trop grande sofrance come del trop grande djouwixhance.

I s' ashida po mediter å pî di l' åbe del sûtisté (bodhi) et djura di n' si pus rastamper tant k' i n' åreut nén trové l' veur. Après 49 djoûs, i s' dispåpia. C' est a pårti di ç' moumint la kel Sidårta est lomé Bouda, çou ki vout dire "li dispierté", "li dispåpyî".

Adon, s' apinse a lu, il esta pår dispåpyî et compurda å pair des pôces çou k' c' est del sofrance, d' eyu çk' ele vént et cmint çk' i fåt fé po s' endè fé cwite. C' est çou k' on lome les cwatès grandès vraiyes, ki permetèt a totes les sakîs do s' deliberer.

Sorlon ene des rapoitroûles so s' vicåreye, li Bouda åreut tchicté on pô divant d' ataker a-z aprinde li Dharma (acsegnmint) a Tibî Meyî: i pinséve ki les djins nel vôrént nén vey, ca l' vraiy Dharma est foirt parfond et målåjhey a comprinde. Èn esprit l' atourna et i s' meta portant a-z acsegnî po schaper l' monde etir.

Li Sangha

S' apinse k' on dit, li Bouda "meta en alaedje li rowe do Darma" cwand c' est k' il ataca-st a pretchî. Les cénk kipagnons acetes kel Bouda aveut cnoxhou å cmince divnît ses prumîs shuveus. Ci rapoulaedje la, des shuveus åtoû di l' acsegnmint do Bouda, des moennes et des seurs boudisses, des cis ki spårdèt l' acsegnmint do Bouda, est lomé "Sangha". Les boudisses lomèt "les troes trézôrs" li Bouda, li Dharma eyet li Shangha. Les prumîs dicipes si metît a aprinde les acsegnmints do Bouda a Tibi Meyi.

Ovraedje då Bouda

Adon, 45 ans å long, li Bouda voyaedja ttavå l' payis do Gandje po fé cnoxhe si façon do pinser et do fé a totes sôres di djins, des nôbes ås minåbes, des djins oniesses ås moudreus, di tos payis, sins tni conte do sistinme des casses, si consecant e l' Inde di ç' tins la.

Moirt

Come il esteut 80 ans vî, li Bouda fjha saveur k' il aléve bénrade moussî e Parinirvana, çou ki vout dire k' il aléve leyî la s' coir po-z avni a èn estance sins moirt. Si dierin messaedje fourit: "Totes les sacwès ki sont-st aboctêyes evont evoye. Fijhoz d' vosse mî po vs schaper vos-minmes".

I djha a ses cpagnons di n' nén shure on mwaisse mins seulmint les acsegnmints (Dharma).

Li coir då Bouda esta broûlé.

Acsegnmints då Bouda

Loukîz a : boudisse