Ôre di Grandmont
L' Ôre di Grandmont (on dit eto: les Granmontins u Granmontîs), c' est èn ôre di moennes ki viként ene miete come des ermites, mins ki dmorént tot l' minme eshonne dins ene pitite cominålté. Les Granmontîs estént cobén lomés les Bons Omes, di cåze del grande bonté di leu askepieu, sint Stiene di Muret.
L' Ôre di Grandmont s' a diswalpé ezès 11inme et 12inme siekes, la kel vicaedje a môde di moenne a rieu bråmint do succès emey les djonnes des ritches ki nd avént leu sô di viker å mitan des ritchesses.
Di ces trevéns la, des moennes k' i gn a, come les Tchåtroûs, alént dmorer tot seus e fén fond des bwès come les ermites des prumîs tins del crustinnté.
Les Granmontîs, zels, ont cwerou ene mitan-voye : viker å mitan des bwès, mins e cminålté : magnî eshonne et s' ripoizer dins on dortwer, ossu bén po les frés moennes ki les cviers.
L' Ôre di Grandmont a kécfeye des rapoirts avou des nos d' famile del Walonreye come Grandmont et Grammont.
Sikepiaedje di l' ôre
candjî
Sint Estiene di Muret aveut stî enondé tot lijhant dins l' Evandjîle li spoûle do ritche djonne ome, ki Djezus-Cri lyi aveut dit :
- “Si vos vloz esse li meyeu des omes, alez è, vindoz çou ki vos avoz, dinez ça ås pôvès djins et vos åroz on trezôr e cir. Et poy, vinoz et s' mi shure!”
Å cminçmint, li Stiene a viké come èn ermite dins l' Bwès d' Muret e Limouzin (Sud-Ouwess del France). Adonpwis, gn a yeu sacwantès djins k' ont stî assaetchîs pa si egzimpe, et ki l' ont stî rtrover.
Estiene passéve sovint s' tins a scoler ses shuveus. Insi, gn è cminça a aveur ene pitite cominålté ki vikéve åtoû d' lu.
Come c' esteut on prumî mwaisse, i divna cnoxhou long et lådje, et gn ourit bråmint des djins a lyi rinde vizite et vni a scole adlé lu.
On vout k' après s' moirt, gn ourit ene peclêye di miråkes dins l' bwès d' Muret, çou ki recfoirta l' idêye ki Stiene esteut on sint ome.
Cwand sint Estienne mora, li 8 di fevrî 1124, ses dissipes fourît tchessîs evoye do Bwès d' Muret pa les Benedictins d' Ambazac. Ces-la avént dné l' djouwixhance del plaece a sint Stiene po s' veye durante, mins i n' ont nén vlou continouwer avou ses shuveus.
Ça fwait kel kiminålté s' a dvou astaler 16 km pus å Nôr, so on platea d' granite, en ene plaece lomêye Grandmont, sol pårotche di Sint-Silvesse.
C' est a Grandmont minme ki l' Ôre a stî amonté, c' est po ça k' on l' a lomé insi.
Li rwè d' Inglutere, Hinri II Plantagenêt, adon mwaisse do Limouzin pa s' mariaedje avou Aliénor d' Akitinne, a dné bråmint des cwårs al cominålté d' Grandmont. Avou ces dnêyes la, les moennes bastixhît on priyuré ki si eglijhe fourit consacrêye e 1166.
Li régue di Grandmont
candjîLi régue di l' Ôre di Grandmont a stî scrîte aviè 1140-1150 pa Estiene de Liciac, li 4inme priyeu, e shuvant les scolaedjes da sint Stiene di Muret. Ces-ci avént stî rapoirtés pa Hugues di Lacerta, onk di ses shuveus, li ci k' i veyeut l' pus voltî.
Li régue comprind 65 årtikes, ki leu soûmint, c' est l' Evandjîle.
Les Granmontîs dvént viker dins l' disseulance, en ene retrôclêye plaece. Les rlidjeus divént djuner et i n' plént nén cåzer. I n' avént nén l' droet do coûtiver l' tere, ni do tni des biesses. I n' polént nén nerén aler bouter dins ene pårotche, mins s' polént i rascoyî des pôves dins leu Måjhon.
L' ôre di Grandmont compurdeut des frés layikes, les cviers, po fé les ovraedjes di tos les djoûs, et des frés rlidjeus, les clers, ki n' fijhént ki d' priyî. Mins il estént metous tertos sol minme pî.
On "dispinseu" esteut tchoezi emey les cviers po moenner tchaeke Måjhon (k' on loméve cele). Mins ci sistinme la aléve amoenner sacwantès margayes inte les clers et les cviers.
Gn aveut k' on seu priyeu po regluminter tot l' Ôre al Mwaisse Måjhon d' Grandmont. Eto, i fjheut fén målåjhey do manaedjî les béns del cominålté. Portant, l' Ôre end aveut dandjî po viker.
Li Régue di l' Ôre a stî aveureye på Påpe Adriyin IV li 25 di måss 1156.
Estiene di Muret fourit canonijhî e 1189 pa l' Påpe Clemint III. Li ceremoneye si fjha-st a Grandmont, li 30 d' awousse 1189.
Li crexhance di l' Ôre
candjîLes rwès d' France et d' Inglutere ont bén aspalé l' Ôre di Grandmont po l' fé crexhe e France. Al fén do 13inme sieke, gn aveut sol payis pus di 160 måjhons avou 1200 rlidjeus.
Cwand l' Ôre di Grandmont s' a yeu spårdou totavå, il a cmincî a rçure des dnêyes tos costés: des rintes, des démes, des teres.
E 1216, les Måjhons ont stî plaeceyes dizo l' otorité d' on Coridjeu tchoezi dins les clers. Mins les cviers n' estént nén d'acoird.
Dins on papî di 1317, li Påpe Djihan XXII rashonna les pus ptites des måjhons e 39 priyurés. Adon, li priyuré d' Grandmont divna ene abeye, ki dmana li mwaisse plaece di l' Ôre.
Li discrexhance di l' Ôre.
candjîezès 14inme et 15inme siekes
candjîEzès 14inme et 15inme sieke, l'Ôre di Grandmont va discrexhe, a cåze del Guere di Cint-z Ans e des Gueres di Rlidjon.
e 17inme sieke
candjîE 17inme sieke, li Påpe Leyon X aveut fwait on Concordat avou li Rwè d' France. Ci-cial aveut l' droet do lomer lu-minme les abés (mwaisse d' ene abeye) et les priyeus (mwaisse d' on priyuré). Il esteut metou clair et nete sol papî ki les candidats dvént esse do minme ôre rilidjeus ki l' abeye dou çk' il estént lomés. Mins on-z a radmint yeu roisté cisse rîle la.
Ci djin la, lomêye på rwè, n' estént nén l' tchîf spirituwel des rlidjeus, mins ele toutchive ene pårt des rivnous (c' est çou k' on loméve li mense abbatiale (po les abeyes) ou mense prieurale (po les priyurés). Les rivnous d' ene abeye u d' on priyuré provnént do payaedje des messes ki les moennes dijhént po les djins.
Insi, li cominde esteut come ene taeye so les rintrêyes des ôres monastikes, k' aléve dins l' potche do rwè.
Mågré k' å 17inme sieke, Tchåle Frémon candja l' manaedjmint des Granmontîs, l' Ôre touma raddimint a rén.
Li likidaedje di l’ Ôre di Grandmont
candjî
C' est l' årtchiveke di Toulouse et l' eveke di Limoges k' ont stî tcherdjîs do likider l' Ôre di Grandmont. Onk des deus esteut rapoirteu divant l' Comission des Réguliers metowe so pîs pa Louwis XV e 1765.
Li likidaedje di l' Ôre a stî prononcî li 6 d' awousse 1772 på Påpe Clemint XVI, ki s' ployive insi ås ôres del Coû d' France. Li decidaedje n' a stî aveuri pa Louwis XVI k' e moes d' may 1784, a cåze kel pårlumint d' Paris aveut metou des pires el roye.
Mågré kel dierin abé d' Grandmont, Xavier Mondain de la Maison Rouge, a tot sayî po schaper l' Ôre, l' abeye a stî serêye cwand il a morou, li 11 d' avri 1787. Les dierins Grandmontins ont cwité l' abeye e moes d' djulete 1788. Les bastimints d' l' abeye ont stî distrûts al Revolucion francesse. L' Ôre di Grandmont aveut morou di s' bele moirt.
Bibliografeye
candjîPo ndè sepe di pus so l' ôre di Grandmont, on s' pout rapoirter ås lives sicrîts e francès pa:
- li Tchenonne André Lecler - Histoire de l'Abbaye de Grandmont - Eplaidreye CEREG.
- Gilles Bresson - Monastères de Grandmont - Eplaideu d'Orbestier.
- Gilles Bresson - la Malédiction des Grandmontains - Eplaideu d'Orbestier.
- li Pere Amans Aussibal - L'art Grandmontain - Eplaidreye Zodiaque.
et e almand pa:
- Birgitt Legrand - Die Klosteranlagen der Grammontenser - Studien zur französischen Ordensbaukunst des 12. und 13. Jahrhunderts. Universität Freiburg i. Br. 2006 (Tecse)