Speate
Li speate ou blé (blè), c' est ene dinrêye d' ivier, kel grin est covrou (li payete eva avou l' grin cwand il est batou; gn è dmeure nole traece di påte so li strin).
Sincieus no d' l' indje : Triticum spelta
Coûteure del sipeate candjî
On l' seme voltî e l' Årdene, e l' Almagne, el Swisse. Mins, e 1977, g è dmoréve pus ki 25 ectåres di speate dins l' Province do Lussimbork. Did la li foice ki fjha li tchambe d' agricoûteure pol renonder, avou des novelès varyistés.[1]
Dinltins, les varyîstés estént fwaits po les pôvès teres, ça n' dinéve nén bråmint dpus ki 1500 kilos a l' ectåre. Asteure, on ndè fwait eto dins l' bon payis.
Sôres di speate candjî
Gn a deus sôres di speate : del blanke et del brune.
Uzaedjes del sipeate candjî
Schoyaedje di l' espeate candjî
Tot l' passant inte deus meules ki n' s' aduzèt nén, on parvént a scheure li smince foû des bales. Li smince si lome li xho.
Po fé do pwin candjî
On fwait do bon pwin avou. Mins del påsse avou rén k' del sipeate si prustixh må. Elle n' est nén macasse assez. Po fé do pwin, on eploye purade ene farene a 70 åcint di speate.[3] Les boledjîs pôrént mete 50 åcint et co l' vinde come "pwin di speate".
Po nouri les biesses candjî
On sogne voltî les djonnès biesses al sipeate. Elle est ritches e minrås, et foirt åjheye a didjerer po les åmeas et åmayes ki vnèt d' esse sipanis. Ele les fwait roemyî, pask' elle est picante. Li speate dene on bon poy åzès biesses.
Po nouri les åmeas, on pout diner del sipeate et do four (70 åcint d' raigra), u del luzere et del sipeate.
Floriconte del provnance del sipeate candjî
Sinte Ermulene åreut stî evoyeye pa Sinte Wådrou a e l' Otriche po trover on frumint ki n' edjaléve nén. Ele end åreut ramoenné a Sint-Houbert. Did la, les Årdinwès s' årént adût a l' ahiver.
Sourdants candjî
- ↑ Renée Despy, Tchambe d' agriculture del Province do Lussimbork; ås Rcåzeus d' walon a Bive li 4 di måss 2007.
- ↑ Louis Baijot, Li Rantoele 70, esté 2014.
- ↑ Louis Baijot, mônî al Gåre di Graide.