Louis Rwagasore
Louis Rwagasore (riwalnijhî Louwis Rwagazoré[1]) a skepyî li 10 di djanvî 1932 ey a morou assaziné li 13 d' octôbe 1961.
.jpg)
C' esteut on prince do Bouroundi tins del mambornance bedje, ey on politikî rindou disconte do colnialisse.
Vicåreye candjî
Il esteut l' fi do Mwami Mwambutsa IV et di s' prumire feme, Thérèse Kayonga.
I studia a Boutaré, e Rwanda, pu on ptit tins a l' univiersité el Beldjike.
El cwita sins diplome po-z enonder on mouvmint anticolniå e s' payis.
I va askepyî des coperatives di Bouroundès, po-z escourci on modele di dislaxhaedje economike, mins ces-ciales fourît metowes foû-lwè pal mambornance bedje e 1958.
C' est l' minme anêye k' i va askepyî l' Union pol Progrès Nåcionå (Uprona).
Po mostrer ki l' famile rweyåle ni dveut nén shuve li vî schåymint inte Houtous et Toutsis, k' i djheut ki l' colnialisse bedje aveut ecoraedjî po dmorer mwaisse do payis, i maria ene feme ki tertos prindeut po ene houtowe.
Å prumî mwaisse raploû des Uprona, e moes d' måss 1960, Rwagazoré dimanda li dislaxhaedje do Bouroundi, et ecoraedjî les djins a n' nén aler ås comissions dins les botikes tinowes pa des Bedjes, et di n' lezî nén payî leus contribucions.
Di cåze di çoula, i fourit aresté.
Li 8 di setimbe 1961, si pårti wangne 58 des 64 sidjes do futeur pårlumint.
Li londmwin, il est lomé prumî minisse, avou l' bouye d' aprester l' dislaxhaedje do payis.
Assazinaedje candjî
Mins li 13 d' octôbe 1961, il est touwé d' on côp d' fuzik pa on Grek, Jean Kageorgis. Il ere assoçné a des Bouroundès, inte di zels, des tchîfs do pårti d' opôzucion (PDC, Pårti Democratike Crustin).[2] Des cis k' avént fwait l' univiersité a Osforde.
I gn aveut shijh assazins, mins i gn aveut k' onk k' aveut tiré, Jean Kageorgis. Rwagazoré esteut al candlete d' on cÅbaret, li «Tanganyikabar». Li touweu aveut si bén lugnî k' i lyi aveut evoyî ene bale dins l' goidje, et Rwagazoré a toumé li tiesse sol contwer, avou co s' cigarete esprindowe e s' boke.[3]
Les moudreus fourît vitmint ramassés.
Procès candjî
Disrôlmint candjî
Leu procès cminça e 1962, co dizo l' mambornance bedje, ca l' indepindance n' est preveyowe ki pol prumî d' djulete 1962. I dura shijh moes.
Li Ministere des Afwaire difoûtrinnes evoya des djindåres bedjes po wårder les prijhnîs. Eto les advocåts k' avént vnou del Beldjike, come li procureu do Rwè, Jacques Bourguignon (onk di Måtche-el-Fåmene.[4]
Sintinces candjî
Jean Kageorgis a stî codåné a moirt. Il a stî fuziyî pa les sôdårds bedjes k’ estént co låvå, kékes djoûs divant l' indepindance.
Onk des ametous, ki n’ aveut stî codåné k’ a shijh moes, a stî rmetou å Rwanda. C’ est l’ seu k’ a schapé.
Les ôtes ont dmoré e l’ prijhon. Et après l’ dislaxhaedje, les Bouroundès ont ricmincî leu procès. Et i les ont pindou tertos.
Foûrîlistés do procès candjî
Si l' moudreu et ses aidants ont stî direk ricnoxhous, li role des otorités bedjes a stî muchyî.
Ene cachonêye di prouves ont stî rashonnêyes pa Guy Poppe, on gaztî et scrijheu flamind. Inte di zels: li rwè Bådwin candja les poennes di moirt (end aveut troes e prumî schayon) e-n ene poenne di prijhon a perpete, tot ricnoxhant l' fåte del Beldjike.[5]
Houte di çoula, les ametous avént l’ prouve ki les Bedjes sayént d' les rapatriyî. Il ont mostré des letes da På-Hinri Spaak, k’ esteut minisse des Afwaires difoûtrinnes, et ki lzî prometeut ås djindåres ki les wårdént.[6] Mins dandjreus k' il esteut ddja trop tård po les Bedjes fé li lwè.
L' ambassadeur d' Inglutere e Bouroundi scrijha eto çouci: « Les cis do PDC avént bén dins l' idêye k' i plént conter so l' aidance des Bedjes po s' fé cwite di Rwagazoré.»[7]
Sourdants candjî
- ↑ Prononçaedje d' on walon-cåzant k' a stî come djindåre e procès d' ses moudreus.
- ↑ Vincent Delcorps, ''Les ombres du martyr Rwagasore, Vincent Delcorps, Le Vif, 10-10-2019, p. 9.
- ↑ Gérard Parizel (onk des djindåres evoyîs po wårder les prijhnîs), Li Rantoele 95, waeyén-tins 2020, p. 4.
- ↑ Gérard Parizel, come cial ådzeu.
- ↑ (nl) De moord op Rwagasore, de Burundese Lumumba, 2011, EPO, Berchem, 270 pådjes; (en) racourti roci
- ↑ Gérard Parizel, Li Rantoele, come cial ådzeu.
- ↑ Vincent Delcorps, come cial ådzeu.