Jean Loos

Jean Loos, c' esteut on djouweu d' teyåte e walon. Il a scrît kékes tecses e walon sol fén di s' veye.

Live do Cåvea lidjwès sor lu (foto k' i doet aveur 80 ans)

I skepia e 1913. I vica dipus d' 80 ans.

Si popa, Joseph Loos (1886-1937), a eto scrît e walon.

Biyografeye

Sicrîte pa Jean-Denis Boussart.

L' ome aveut trinte-shijh meye canotes, come li cene d' etrinneu d' fotbal.

Tins del guere di 40, il aveut skifté evoye d' on camp almand, et po ça riçure ene medaye.

Eplaidaedjes sor lu

Li soce pol walon «Li Coirneu» lyi a fwait ene sitroete plake avou sacwants d' ses bokets (tchansons d' intermedes, tecse al sicole di walon d' Lidje, arimés).

Tant k' å Cåvea lidjwès, i rashonna Les kékes tecses k' il a scrîts dins on ptit livret, «Jean Loos, bén la on bea, edon, cila, Riflorixhåjhe 2» (2015).

Onk di ses tecses sol cujhaedje di deus crompires dins on camp d' prijhnîs e l' Almagne a stî rprins dins l' Rantoele-gazete.

Sicrijhaedjes

• acinseur (so les monte-et-dschinde)
• C' esteut m' popa.
• Grand sint Nicolai
• Li matante di m' mononke
• Ene boune anêye (istwere d' ene tchanson d' novelan scrîte pa s' pa et tchantêye so l' INR).
• Li noer pan (tecse dol vicåreye dins on camp d' prijhnîs e l' Almagne tins del guere di 40).
• Mayeur (lete a Douwård Close, k' esteut mayeur di Lidje)
• On deur moumint (raconte kimint çk' il a stî fwait prijhnî al guere di 1940, sol Lisse, et si sbarmint cwand les moenneus d' prijhnîs criyént toltins s' no («Wikt:»!, «los»!
• Pôve vî solé (ene couyonåde)
• Petêyès crompires (c' est l' tecse «Crompires di prijhnî» ciddé padzo.
• P.P.R.: å Trocadero d' Lidje e 1939, i tchante ene tchanson di 1830, radaptêye al sitouwåcion do moumint, avou ene timpesse di tchacaedje di mwin.
• On dimegne ås marionetes (si passe a Lidje e 1845).
• Do tins del guere: li paskêye d' «ene måle vesse, vinowe so les tchåsses, ki s' winne tot doûçmint tocosté, et ki fwait håssî les cours», låtcheye dins on tram a Lidje, pa ene kimere ashiowe dilé on sôdård almand, et ki s' escuze ås ôtes voyaedjeus: «On n' elzî oize dire, mins inme bén d' elzî fé sinti !». Did la l' xhaxhlåde.

…

Tecse da sinne

Crompire di prijhnî

C’ est tins del guere di 40, dins on camp d’ prijhnîs. Dins ene barake, nos esténs åtoû d’ 250. Des léts a troes astaedjes d’ on costé, ene tåve et des bancs di l’ ôte. E mitan, ene hôte sitouve. C’ esteut råle k’ i n åye on bon feu. Ça arivéve cwand onk ou l’ ôte aveut hapé kékes bokets d’ bwès ou d’ hoye, ou do plakisse, cwand i fjheut ene corwêye el grande coujhene ou foû do camp.

Mi, m’ corwêye, c’ esteut e refectwere des sozoficîs almands. Deus feyes par djoû, i mel faleut schover ou netyî. A costé do refectwere, i n aveut ene grande såle, avou e fond, disconte do meur, ene riguilete di tcheyires avou, dissu, totes sôres d’ instrumints d’ muzike. Et co padrî, ene grande poite, todi serêye al clé. Dj’ åreu tant volou sepi çou k’ n aveut padrî l’ poite. Seulmint, avou tos ces instrumints, dj’ åreu-st avou målåjhey.

On bea djoû, cwand dj’ aveu fini mes ovraedjes et k’ dj’ esteu tot fén seu, dji tape on côp d’ ouy come dabitude al plaece djondant. Dji saye li poite. Ele n’ esteut nén serêye. Dj’ intere et dji m’ trove divins ene tote pitite plaece wice k’ i n’ aveut rén, såf deus gros pakets metous onk so l’ ôte. So l’ ewalpeure: des etiketes sicrîtes e-n inglès. C’ esteut des tchmijhes et des scançons ki l’ Rodje Croes evoyive po les prijhnîs et k’ les Almands n’ elzî dnént nén. Dj’ endè prin deus troes, les nukî åtoû di m’ cur, rimete mi capote dissu, et rivni al barake. Come tos les prijhnîs, cwand dji n’ tuzéve a rén, dji tuzéve a magnî. Mins po-z aveur a magnî, i faleut dner ene sacwè. Po ene tchimijhe, on Francès k’ ovréve al coujhene des Almands mi rapoirta deus belès crompires. C’ esteut ddja l’ ONU : on Francès, po ene tchimijhe d’ Inglès, hape ås Almands des crompires po on Bedje !

Mondiu ! kés belès crompires : vos årîz hagnî dvins sins ratinde. Disconte les ôtes tchimijhes et scançons, dji trova do bwès et del hoye. Dji fjha on bon feu et stitchî on boket d’ bwès dins les crompires, et lzès leyî cure djusse çou k’ i fåt po k’ ele ni broûlénxhe nén a crahea. So m’ gamele, kéne boune hinêye ! Les sinti, c’ esteut ddja ene miete les magnî.

Dj’ elzès côpa a ptits bokets, et lzès trimper dvins on pô d’ sé.

Dji n’ a måy rén magnî d’ si bon.