Patrice Lumumba : Diferince etur modêyes

[[Imådje:PatriceLumumba1960.jpg|thumb|right|200px|Patrice Lumumba(1960)]]

'''Patrice Lumumba''' ([[riwalnijhåve]] '''''Patrice Loumoumba'''''<ref>Si no a stî eto riscrît ''Loemoemba'' e neyerlandès.</ref>), c' esteut on [[politikî]] congolès k' aveut di skepyî li [[25 di djulete]] [[1925]]. Il a morou [[assaziné]] li [[17 di djanvî]] [[1961]].

Li rwè [[Bådwin Prumî d' Beldjike|Bådwin]] d' Beldjike aveut vnou lu-minme po proclamer l' dislaxhaedje; mins cwand Patrice Lumumba prinda l' micro, i va critiker, sins dmey-mots, li grande rascråwe ki les 80 anêyes di colnijhaedje fourît po les Congolès:

:''So les ûtante anêyes di govienmint coloniå nos avans sofrou télmint ki nos n' polans nén co rovyî nos coixheures. On ns a oblidjî a-z ovrer come des esclåves po des salåres ki n' nos permetèt nén ddja magnî assez po n' pus aveur fwin, nén ddja nos moussî, nén ddja nos lodjî, nén ddja aclever nos efants come les binamés k' i sont. Nos avans rçuvou des mocreyes, des traitaedjes, des côps, djoû après djoû seulmint paski nos estans noers. (...) Les lwès d' on sistinme djudiciaire ki n' ricnoxhe ki l' lwè do pus foirt nos ont dispoyî d' nos teres. I n' a pont d' ewalisté; les lwès sont moles avou les blancs, mins cruweles avou les noers. Les codånés po des opinions politikes ou des creyances relidjeusesrilidjeuses ont sofrou horiblumuntteribmint; egzilés dins leu prôpe payis, li vicaedje a stî co pé kel moirt. Dins les veyes, les blancs ont-st avou des magnifikèsmirlifikès måjhones et les noers des wåmires ki vnètvnént djus; åzès noers, on n' nos permetéve nén d' intrer dins les cinemas, les restorants ou les botikes po-z uropeyinsles Uropeyins; nos avans dvou voyaedjî dins les cales des bateas ou åzès pîs des blancs, zels ashious dans des cabinescabenes di lucse. Kî pôreut rovyî les macsådaedjes di tant d' nos frés, ou des celulesprijhons wice k' on meteut les cis ki n' si sometént nén a l' opression et a l' espoitaedje?''

:''Mins nozôtes, les cis ki vont moenner nosse binamé payis come des rprezintants elîs, k' ont sofrou dins nosseleu coir et dins nosteleu-z åme di l'do opressionspotchaedje coloniålecoloniå, nos dclårans a hôte vwès ki tot çoula est fini. On-z a proclamérclamé li Republike do Congo et nosse payis est asteure etur les mwins di ses prôpes efants.''

Moïse[[Moyisse TshombéTchombé]], k' overeovréve pol compagneyecopagneye bedje des menes do Katanga[[Catanga]], va-st moenneratourner l' police do Katanga[[Catanga]] (li province avou les pus grandes ritchesses di minrais) a n' nén ricnoxhe li govienmint cintrå;. eyetEyet å Kassai[[Cassay]], les eterprijhes miniresminreces vont poûssîstombyî [[Albert Kalonji Ditunga]] a s' declarer rwè do KassaiCassay.

Tot djhant ki c' est po protedjî les Bedjes k' î viként, li Beldjike evoye des sôdårds å KatangaCatanga, et insi sotni l' govienmint secessionissedislaxhiveus da TshombéTchombé.

L' ONU evoyrè des sôdårds po mintni l' påye, mins li Beldjike va rfuzer di rsaetchî ses sôdårds et continouwer a sotni l' KatangaCatanga secessionisse.

Li 14 di setimbe, nouv djoûs après l' dismetaedje da Lumumba, li coronel [[Joseph Mobutu]], li tchîf di l' årmêye, mins ossu èn adjint del CIA, prind l' controle di Kinshasa[[Kinchassa]], tape foû les sovietikes, et portchessîs les shuveus da Lumumba.

Li president des Estats-Unis eyet l' govienmint bedje decidéntdecidît d' assaziner Patrice Lumumba.

Il est aresté l' 10 d' octôbe, mins arive a schaper l' 17 di nôvimbe eyet prinde èn avion disk' a KisanganiKissangani.

I rfourit aresté pa l' årmêye li 2 d' decimbe et amoennéramoenné a KinshasaKinchassa; i va adon esse torturé on moes å long, poy amoennéremoenné å KatangaCatanga. Låvå i va esse fuziyé avou deus d' ses minisses, Maurice Mpolo eyet Joseph Okito.

* les Congolès ki vlént l' pårtixhaedje do payis pa tribu, copurade les KatanguèsCatanguès.

* Li rweyålté bedje, k' il aveut oizou discåzer.

Il esteut po l' avançmint d' l' Afrike, dins èn esprit socialisse. C' ere les minmès idêyes ki les cenes da [[Kwame Nkrumah]] et les ôtes "peres des dislaxhaedjes" afrikins di 1960. Il esteut disconte do pårtixhaedje do Congo, et aveut lûté conte do schetlaedje do KatangaCatanga pa [[Moïse Tshombe]].