Wikipedia

Dobe rifondowe : Diferince etur modêyes

Navigation interactive dans l’historique
← Diferinces des candjmints di dvantDiferinces des candjmints shuvants →
Contenu supprimé Contenu ajouté
VisuelWikicode
Luckas-bot (copiner | contribouwaedjes)
8 325 modifications
m robot Ajoute: zh:双式词
mAucun résumé des modifications
Roye 3:
Ene '''dobe rifondowe''', c' est, dins les tecnikes di [[rfondaedje do walon]], on mot k' on a ritnou deus rfondaedjes, diferins assez, mins ki c' est mågré tot l' minme tcherpinte.
== SitratedjeyeEstratedjeye des dobès rfondowes ==
Les dobès rfondowes sont ahivêyes po "fé plaijhi" a sacwants coines do payis, k' ont, po des mots foirt corants, des prononçaedjes diferins del prumire rifondowe, et eto nén rshonnants å [[spotchant lingaedje]].
On saye k' i gn åye li pus waire possibe di dobès rfondowes, ca c' est contråve ås såmes do rfondaedje.
== Des dobès rfondowes el croejhete ==
* Dobe prono pårtixhrê: [[MotîWikt:è|è]]; [[MotîWikt:endè|
endè]].
* etroclêyès dvancetes: [[MotîWikt:azès|azès; åzès]]; a les. [[MotîWikt:pås|pås]], pa les.
== Des dobès rfondowes ezès codjowaedjes ==
* Les [[riwaitant|rwaitants]] di l' indicatif prezintrece ([[cawetes -nut & -èt]]) et do suddjonctif prezintrece.
* Les dobes pårticipes erireces.
* sacwants codjowaedjes coinreces tipikes do viebe "esse": il ere, il ît (il esteut); il erént (il estént).
 
== Des dobès rfondowes el morfolodjeye (aboctaedje des mots) ==
=== bodjesBodjes ===
* [[MotîWikt:djermer|djårner]] les deus mots ont tchaeke ene mitan del Walonreye, '''djermer''' so Lidje et l' Årdene, k' a des parints tipikes (djermale, djermêye); '''djårner''' so Nameur et Tchålerwè, pus tipike.
* [[MotîWikt:balance|balance]] / balancî / bloncî
=== Dobe cogne del minme betchete ===
* Li ristitcheye voyale et l' advancêye voyale.
Ligne 32 ⟶ 33 :
* Dobe cawete di viebe -ter / -oter: betchter / betchoter; tchicter / tchicoter
* Dobe cawete di viebe -ner / -iner
 
== Des dobès rfondowes e motlî ==
=== motsMots å [[mierpî]] ===
* [[MotîWikt:åy|åy]], [[MotîWikt:way|way]]: deus sinonimes di '''oyi''', foirt corants, onk d' Årdene (dizo disfondowe ''ây''), l' ôte do Coûtchant walon.
* [[MotîWikt:bwès|bwès]], [[MotîWikt:bos|bos]]: '''bos''' å Coûtchant walon, foirt corant. A dné des parints [[MotîWikt:boskiyon|boskiyon]], [[MotîWikt:bokion|bokion]] k' ont wangnî so l' Basse-Årdene.
* [[MotîWikt:cloke|cloke]] et [[MotîWikt:clotche|clotche]] (et leus parints) : «clotche» est erîlêye avou si TCH walon. Li spårdaedje est mitan mitan (Mape [[ALW]] '''1''' 20). Li parint «clotchî» est l’ [[pus lådje oyou]]. Mins c’ est «cloke» dins les troes grandes veyes del Walonreye : [[Tchålerwè]], [[Nameur]] et [[Lidje]].
* [[MotîWikt:djaeye|djaeye]] et [[MotîWikt:gaeye|gaeye]] : "gaeye" est pus près del cogne di l' etimolodjeye (''nux gallica''), et c' est l' disfondowe di tot l' payis d' Nameur et d' Tchålerwè. Et co ça dpus : ele a dné on parint pår walon : [[MotîWikt:gayete|gayete]].
* [[MotîWikt:mî|mî]], [[MotîWikt:mia|mia]]: les deus mots ont tchaeke ene mitan del Walonreye, '''mî''' so Lidje et l' Årdene, '''mia''' so Nameur et ene miete so Tchålerwè.
* [[MotîWikt:ouy (po vey)|ouy]], [[MotîWikt:iy|iy]], '''iy''' dizo disfondowe ''î'' so Tchålerwè, foirt tipike, ki pout rprezinter eto li disfondowe di Måmdi ''û''. Sol restant del Walonreye, on-z a '''ouy'''.
* [[MotîWikt:paile|paile]] & [[MotîWikt:payele|payele]] : ''payele'' å Coûtchant walon.
* [[MotîWikt:pu|pu]] et [[MotîWikt:pwis|pwis]] : "pwis" a dné [[MotîWikt:adonpwis|adonpwis]].
* [[MotîWikt:pwin|pwin]], [[MotîWikt:pan|pan]]: '''pan''' est foirt corant a Lidje.
* [[MotîWikt:u|u]], [[MotîWikt:ou|ou]]: '''ou''' est l' pus lådje oyowe; '''u''' est pus court, et diferin do francès.
* [[Wikt:shure|shure]] & [[Wikt:shuve|shuve]] shure pus près di ''sûre'' (Lidje), ''sîre'' (Basse Årdene), ''chûre'' (Nameur); shuve pus près di ''chûve'' (Tchålerwè), ''swève'' (Hôte Årdene).
 
=== Diftongaedjes ===
=== sinonimeye di mot foirt corant avou deus diferinnès cawetes u betchetes ===▼
Li [[diftongaedje]] est tipike do walon, mins les nén diftonguêyès cognes sont sovint les [[pus lådje oyowe]]s.
* [[Motî:solea|solea, s(o)lo]]: s(o)lo est ene fôme di Lidje, Hôte-Årdene et Tchestrolet, dedja diferinne e 1300 et des (ci n' est nén l' minme cawete). Atuzlêymint, "solo" riprezinte eto li fôme des aschates walon-picård ''solèy'', mins kî çki va tuzer a ça ?▼
* [[Wikt:pû|pû]] & [[Wikt:piou|piou]]
* [[Wikt:beyôle|beyôle]] & [[Wikt:bôle|bôle]]
* [[Wikt:maweur|maweur]] & [[Wikt:meur|meur]]
 
▲=== sinonimeyeSinonimeye di mot foirt corant avou deus diferinnès cawetes u betchetes ===
▲* [[MotîWikt:solea|solea, s(o)lo]]: s(o)lo est ene fôme di Lidje, Hôte-Årdene et Tchestrolet, dedja diferinne e 1300 et des (ci n' est nén l' minme cawete). Atuzlêymint, "solo" riprezinte eto li fôme des aschates walon-picård ''solèy'', mins kî çki va tuzer a ça ?
* [[divancete (a)mon|"amon" et "emon"]].
 
=== minme mot arivé e walon pa deus voyes diferinnes ===
* [[MotîWikt:måleur|måleur]] & [[MotîWikt:målaweure|målaweure]] ([[MotîWikt:målureuzmint|målureuzmint]] / [[MotîWikt:målawoureuzmint|målawoureuzmint]]) : s' i gn a d' l' adire inte les deus mwaisse mots, les deus adviebes sont des vraiyès dobès rfondowes.
 
=== Les mots avou stitchaedje d' ene halcrosse voyale (U et I) ===
* Dobes adviebes avou on halcrosse U calké d' on E francès: [[MotîWikt:ôtmint|ôtmint]] / [[MotîWikt:ôtrumint|ôtrumint]]; simpmint / simplumint; [[MotîWikt:oniesté|oniesté]] / [[MotîWikt:oniestruté|oniestruté]]; [[MotîWikt:oniesmint|oniesmint]] / [[MotîWikt:oniestrumint|oniestrumint]].
* Dobes adviebes avou l' cawete -dimint: [[MotîWikt:cråndimint|crånmint / cråndimint]]; [[MotîWikt:abeymint|abeymint]] / [[MotîWikt:abeydimint|abeydimint]]; [[MotîWikt:drolmint|drolmint]] / [[MotîWikt:droldimint|droldimint]]; [[MotîWikt:normålmint|normålmint]] / [[MotîWikt:normåldimint|normåldimint]].
* Mots avou on rwalonijhaedje avanciveus (on wåde eto on rfondaedje pus classike): mieçnaire / mierçunaire; colneye / coloneye, Nosse-Dame / Notru-dame.
 
== Dobès rfondowes ortografikes ==
=== Cawete -ård / coron år ===
* [[MotîWikt:castård|castård]] / [[MotîWikt:castår|castår]]
* [[MotîWikt:sôdård|sôdård]] / [[MotîWikt:sôdår|sôdår]]
=== Cawete -åd / coron -å ===
Cwand l' cawete "åd" est dandjreus etimolodjike, mins k' ele n' a måy sitî scrîte dins les motîs
* [[MotîWikt:niyåd|niyåd]] / [[MotîWikt:niyå|niyå]]
* [[MotîWikt:vexhåd|vexhåd]] / [[MotîWikt:vexhå|vexhå]]
=== Mots d' aplacaedje ===
* [[MotîWikt:padecô|padecô]] / [[MotîWikt:pa des côps|pa des côps]]
 
== Totès sôres ==
* [[MotîWikt:leddimwin|leddimwin]], [[MotîWikt:londmwin|londmwin]]
* dobes rifondowes di cåze d' on [[rbetchfessaedje]] :
** [[MotîWikt:kerner|kerner]] / [[MotîWikt:crener|crener]]
 
== Dobes rifondowes abandnêyes. ==
C' est des dobes ridondowes k' ont-st aparexhou å cmince di rfondaedje (1993-2003) mins k' ont stî abandnêyes après.
* dobe codjowaedje di viebes ([[Codjowaedje lodjî|2inme]] u [[Codjowaedje tcheryî|3inme sôre]] u [[Codjowaedje minti|5inme sôre]] / [[Codjowaedje fini|4inme sôre]]).
** Rifondous avou on codjowaedje del 2inme, 3inme sôre u cénkinme sôre: [[MotîWikt:djéryî|djéryî]], [[MotîWikt:avancî|avancî]], [[MotîWikt:minti|minti]].
** Rifondous avou on codjowaedje del 4inme sôre: [[MotîWikt:s' agranci|s' agranci]], [[MotîWikt:sofri|sofri]], [[MotîWikt:ofri|ofri]], [[MotîWikt:mwaistri|mwaistri]], [[MotîWikt:sôrti|sôrti]].
 
[[ar:تجاذر]]
Prin del pådje «https://wa.wikipedia.org/wiki/Dobe_rifondowe»