Chinwès (lingaedje) : Diferince etur modêyes

Ene djin so cénk sol daegn, di pus d' on miyård, cåze on pårler del famile do chinwès. E 2007, 86 å cint des djins el Chine cåzrént chinwès (ou onk di ses pårlers) come prumî lingaedje. I gn åreut 53 å cint des Chinwès ki sårént li [[Putonghua|putonghua]] ou l' [[Mandarin|mandarin]], çou ki fwait a pô près 700 miyons d' djins. Li mandarin sereut, do côp, li lingaedje li pus djåzé sol daegn.

Li soûmint do rfondou chinwès ([[Putonghua|putonghua]]/[[Guoyu|guoyu]]) est l' pårler mandarin d' après [[Beijing]], li mwaisse veye. Li chinwès est l' lingaedje oficir del [[Republike populåre del Chine]] eyet del [[Republike del Chine]] ([[Taiwan]]). Il est oficir eto a [[Singapour]], tot come ås [[Nåcions Uneyes]].

Les goviernumints di Beijing come di Taiwan volèt kel rifondou chinwès sieve di cmon lingaedje pa tt avåpattavå l' payis. C' est ç' pårler la k' e-st eployî påzès siervices do goviernumint, å posse eyet dins les scoles.

A costé do sintumint nacionalisse, come tos les pårlers chinwès si scrijhèt (cåzumint) del minme façon, ça refoice l' idêye ki tos ces cåzaedjes la ni fjhèt k' on seul lingaedje, rexhou d' ene seule et grande tuzance ki rmonte a des cints et des cints ans. Li scrijhaedje si lome "zhongwen" (中文), eyet l' cåzaedje "hanyu" (汉语,“cåzaedje "cåzaedje des [[Hans]]". Come i gn a nole cawete do pluriel e chiwnès, on pôreut ttossi bén coprinde "cåzaedjes des Hans").

Les prumis scrijhaedjes chinwès rimontèt foirt lon: di meye a meye cwate cints ans dvant Dj-C. On lome "chinwès classike" li scrît lingaedje k' on voet aparexhe dins les belès letes å [[Trevint do prétins eyet d' l' ahan]] (8e siékes divant Dj-C, 古文, "gǔwén", "vî scrijhaedje"), ki florixh po do bon do [[Trevint des Hans]] (di 206 divant Dj-C a 220 après Dj-C) ey esse eployî disk' a li dfén des anêyes 19001800 et des (文言文, "wényánwén", "sicrijhaedje des belès letes"). So ç' tins la, come di djusse, les cåzaedjes ont candjî eyet racandjî, mins li scrît lingaedje waire. C' est aprume dispoy les anêyes 1920 ki les scrijheus eployèt voltî on scrît lingaedje pus près del façon d' cåzer li mandarin (li [[báihuà]] 白話/白话).

Po scrire li chinwès, on s' sieve di [[motî:caractere|caracteres]] (漢字/汉字, pinyin: "hànzì") sicrîts dins des forveyous scweres metous dal copete al valêye et di droete a hintche (dins l' vî tins) ou di hintche a droete, roye a roye (asteure). Les caracteres riprezintèt des [[motî:croejhion|croejhions]] kiet n' candjèt nén sorlon les cåzaedjes. Boutans, li caractere "一" (onk) si prononce "yi" (e mandarin), "yat" (e cantonès), "tsit" (e min), evnd.

Dins on gros motî chinwès, i pout gn awè hutehoute di 40000 caracteres. Inte di zels, 30000 ni s' eployèt pus waire. On Chinwès k' a fini ses scoles sét ricnoxhe aviè 6000 a 7000 caracteres. Avou 3000, on sét lére li gazete. Li goviernumint del Republike populåre vout k' 2000, c' est assez po dire k' ene sakî "sét lére".

"Romanijhî" on lingaedje vout dire k' on l' sicrît avou l' åbécé latén, adon k' i n' l' esteutest nén d' acostumance. I gn a yeu sacwantès såye po scrîre li chinwès insi, estô d' eployî des caracteres.

Pol djoû d' ouy, on-z eploye aprume li [[Pinyin|hanyu pinyin]] (漢語拼音/汉语拼音) ou, po fé pus court, "pinyin", enondé l' an 1956 pal Republike populåre. C' est cidi cisse façon la di scrire k' on s' sieve, tot tchamps tot payis, po-z aprinde li chinwès ådjourdu.

Beacôp des mots d' chinwès ont stî rprins dins tos les lingaedjes des payis vijhinsvijhéns: e coreyin, metans, li mitan des mots provénreut do chinwès, eyet 10 å cint e filipin.