Bagance
Li bagance ou l' ebagance / abagance del djin, c' est cwand tote ene trope di djins endè va, eshonne et so les minmes trevéns, eviè èn ôte payis.
L' ebagance est diferinne do colnijhaedje, la k' les noveas arivants sont les mwaisses dins l' novea payis.
On djåze d' ebagance so les veyes po les djins ki cwitèt les viyaedjes po-z aler dmorer ezès veyes.
Li bodjaedje des oujheas si lome les voyaedjes d' oujheas.
Motlî Candjî
Po les ebagants, li payis k' il ont cwité est sovint lomé" li "vî payis". Po les demografes, on djåze d' evoyants payis et d' ascoyants payis.
Les mots "bagance", "abagant" evnd., c' est des noûmots. Si n' est i nén veyou do mwais costé. Ene ôte manire politicmint comifåt di djåzer des abagants el Walonreye, c' est "les Walons k' ont vnou d' ôte pårt". On pout eto prinde les calcaedjes do francès "migrant", "emigré".
Les migrants ki fuynut l' guere et ki n' ont rén a-z arivant sont lomés "refudjîs".
Cåzes Candjî
Sovint, les cåzes di l' ebagance sont l' pômagne eyet l' mizere dins l' payis.
Ça pout esse eto des mwaijhès condicions politikes.
Pacô, c' est des djins do payis d' abagance ki vnèt egadjî dins les payis evoyeus po coûtiver des novelès teres u fé tourner l' economeye. A des ôtes moumints, les ascoyants payis riboutnut les abgants, eyet clôre les frontires.
Sacwantès rlomêyes waches d' ebagance des Walons Candjî
-
Louwis d' Djer (Suwede)
-
Nameur-el-Wisconsene
Les Walons come tos les peupes del Daegne, ont cnoxhou des waxhes d' ebagance. Il ont eto rascoyi des abagants di des ôtes payis.
Vola sacwants waches d' ebagance des Walons
- Eviè l' Hongreye (Moyinådje)
- Eviè l' Suwede (16inme sieke)
- Cwitaedje des sacwants protestants walons eviè l' Almagne eyet l' Holande.
- Ebagance des pôvès djins del Dutcheye do Lussimbork eviè l' Banat (1764-1786).
- Ebagaedje eviè les Estats-Unis (Californeye) (1840)
- Ebagaedje eviè les Estats-Unis : Wisconsene (fén do 19inme sieke)
- Ebagance eviè l' Braezi (kimince do 20inme sieke).
- Loukîz : nos walons e Braezi.
- Ebagance eviè l' Canada
- Alére : Sicrijhaedje sol Canada d' èn ebagant walon, Joseph Pirot.
- Ernest Benoit; Mononke Tchofile et matante Catrene å Canada, Bokets tchoezis pp. 95-123.
Sacwantès waches d' abagance aviè l' Walonreye Candjî
-
rapexhaedje el Mîtrinne Mer (2015)
- Djins del Såre et l' l' Alzace (anêyes 1870)
- Flaminds (kimince do 20inme sieke)
- Alére : "Vlamingen in Wallonië" da Guido Fonteyn. Gn åreut yeu 750.000 Flaminds k' ont-st abaguè aviè l' Walonreye.
- Itålyins (1945-1955)
- Loukîz : Rascråwe do Bwès do Cazî
- Marokins (1970 a ouy)
- Alére : L'abagance et ses djins (L. Mahin) et les ôtes sicrijhaedjes del rilêye "Les Walons k' ont vnou d' ôte pårt" dins "Djåzans walon", 1993.
Sacwants grands mouvmints d' bagance dins l' istwere Candjî
- Peuplaedje di l' Amerike.
- Peuplaedje des Payis des Grandès Basses (Afrike).
- Tchessaedje-evoye des Djwifs et des Muzulmans foû d' l' Andalouzeye (1492-1500).
- Ebagance des djwifs eviè Israyel.
Sacwantès grandès waches di bagance å djoû d' ouy Candjî
- Abagance aviè l' Urope (1990 a ouy).
- Abagance aviè les Estat-Unis.
- Abagance aviè les Payis del Gofe.
- Ebagance des Falachas eviè Israyel (dispu les anêyes 1970)
- Li Portugal et l' ebagance
