Prumire croejhåde
Li Prumire Croejhåde, c' est ene croejhåde k' a cmincî e 1096 et s' atchever e 1099 pal prinje di Djeruzalem. Al fén, elle esteut cmandêye pa Godfrwèd d' Bouyon.
Li pretchaedje al croejhåde candjî
Li påpe Orban II va houkî tos les crustins a ndaler liberer Djeruzalem. C'est li 27 di nôvimbe 1095, å 10inme djoû do concile di Clermont.
Li croejhåde des pôves candjî
Ene miete divant, li pretcheu Pire l' ermite aveut houkî les pôves et les ptitès djins po pårti eto deliberer li tombe do Crisse. Zels, bråmint pus må organizés, ni parvénront måy a Djeruzalem.
Les brantches di l' årmêye des Barons candjî
Divant di s' ridjonde a Constantinope, les Croejhés avént pårti di sacwantès plaeces :
- Les Normands d' Itåleye estént moennés pa Bohémond d' Tarente et Tancrede di Hauteville. Il arivît a Epire, et prinde la on batea.
- Les Toulouzins moennés pa Raymond de Saint-Gilles ont fwait l' voye pa l' Bijhe di l' Itåleye, li Serbeye et l' Macedwene.
- Les Francès avou Hugues li Grand, Robert Courteheuse et Robert de Flandre.
- Godfrwèd d' Bouyon, signeur di Bouyon et duk del Basse Lorinne aveut-st ecwårlé si espedicion tot vindant li dutcheye di Bouyon å Prince-eveke di Lidje. I ndala e moes d' awousse 1096.
Li voye da Godfrwèd candjî
L' årmeye des Walons et des Lorins si rashonna dilè Bouyon e moes d' awousse, e l' anêye 1096.
E l' Almagne candjî
Al difén do moes d' awousse, les pelrins ritrovèt l' Aiwe di Rin k' i shuvèt disk' a Worms. La, aprindèt ki li croejhåde des pôves s' a fwait cohatchî e-z arivant el Hongreye, et s' si rvindjèt i so les Djwifs del veye di Worms, k' il acuzît di tos les mås del tere. Pu cotinouwer disk' a Ratisbone.
L' Otriche et li Hongreye candjî
Li convoye estate on ptit tins a Tulln, li mwaisse-veye di l' Otriche di ç' tins la.
Adon, c' est li cminçmint d' ene voye ki, po les djins d' adon, n' est pus e l' Urope : li Hongreye.
El Hongreye, li croejhåde da Pire l' Ermite et des ptitès djins î aveut ddja passé eto et elle aveut fwait des ravadjes. Sintoz bén ki Godfroed et ls ôtes n' estént nén les bénvnous. Po-z espaitchî k' i n' åye co des batayes et des moirts, Godfroed s' a arindjî avou li rwè di Hongreye et nos djins ont plou trevåtchî l' payis disk' a l' Dråve sins pont d' rujes.
E l' Impire d' Oriyant candjî
Après li Dråve, on shût l' Aiwe-di-Danube et on-z est cåzu do côp a Zemoun (asteure, c' est on vinåve [quartier] di Belgrade). C' est l' prumire veye di l' Impire di Bizance. L' Impreu si dmefeye di tos ces djins la ki, por lu, ni sont ki des " barbåres " vinous did bén lon. Ça fwait k' Alexis Comene - c' est come ça k' on l' lome - ofere bråmint des cwårs et des pirreyes azès croejhîs por zels dimani påjhires et n' pont fé d' må ås Greks. Godfroed eva disk' a lyi promete tos les teritweres k' il årè rprin azès Muzulmans.
Li voye des cwate årmeyes eshonne candjî
i s 'rashonnaient eshonne a Constantinope.
Arivêye el Tourkeye candjî
Après aveur passé Bosfore nos djins arivèt do côp a Nicêye. C' est la k' i rescontrèt po l' prumî côp les Trouks, et les bate.
Mins, après, Godfroed et ls ôtes si rindèt conte di çou k' c' est, li Turkeye. Ût moes k' i lzî fårè po-z avni a Antioche, di l' ôte des costés do payis, sol Mitrinne Mér (li Mediteranêye).
A Antioche, les Crustins sont-st eraedjîs, paski les Turks ont profané l' eglijhe k' a stî li prumire båteye pa Sint-Pire, k' a stî li prumî eveke d' Antioche. Et, po si rvindjî, i touwèt bråmint des djins, come todi. I n' fijheut nén bon èn nén esse crustin el Turkeye di ç' tins la. Moirts di fwin et foû scrans nåjhis, nos tayons årént minme magnî les coirs di leus innmis...
Dimoraedje el Turkeye candjî
On-z est ddja o pretins 1098. Bådwin, li ci ki serè rwè d' Djeruzalem, si djoke a Edesse et-z î monter li prumî Estat croejhî di tot l' Oriyant. Avou ls Årmenyins et ls ôtes Crustins d' avår la, on årtchuvetchî catolike sikepeye a Edesse e 1099.
Voye e Liban candjî
O cminçmint di 1099, - gn a ddja pont d' må -, les croejhîs decidèt do rprinde li voye po Djeruzalem.
Asteure, on-z arive o Liban, ewou çki nos djins discovrèt li cane a souke et sayèt pol prumî côp çou k' i lomèt " del låme di cane ".
I passèt sins waire di rujhes pa Tripoli, Byblos et Beyrouth.
Li prindaedje di Djeruzalem candjî
Li 14 di djulete 1099, cåzu troes ans après nd avou ndalé, les pelrins et les croejhîs (i n' è dmeure ki 15.000) prindèt li veye di Djeruzalem. Li londdimwin, i sont sol tombe do Crisse.
Consecwinces del prumire croejhåde candjî
- Il ont trové pol l' prumî côp li suc del can.
- Loyin inte les Crétiens d' Orient et di l' Occident.
- Devlopmint des relations commerciales avou l' Orient.